İşletmeler için hangi üretim miktarında ne kadar kar veya zarar olacağı, hangi üretim miktarından sonra kara geçileceği önemli bir sorundur.
Bu sorunun çözümü kara geçiş analizi veya diğer isimleri ile başa baş noktası veya kritik noktanın tespit edilebilmesidir.
Kara geçiş veya başa baş noktası toplam işletme masrafları ile işletme gelirlerinin birbirine eşit olduğu, hiçbir kar veya zararın olmadığı noktadır. Diğer bir ifadeyle işletme gelirlerinin giderlerini tam karşılayabilecek miktar ve tutardır.
Bu noktanın bulunması matematik formüllerle olabileceği gibi bir grafik halinde de gösterilebilir ve grafik halinde gösterilmesi bize göre daha faydalı ve basittir ve daha kolay anlaşılır.
Kara geçiş noktasını bulmak için ne yapılır?
1- Önce bütün işletme masrafları sabit veya değişken masraflar olarak ayrılır.
Sabit masraflar nelerdir?
Bir işletme üretim yapsın veya yapmasın mecburen katlanacağı ve yapacağı masraftır. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
a) Amortismanlar
b) Sigorta giderleri
c) Sabit kıymetlere ait vergi-resim ve harçlar
d) Belli sayıda vasıta varsa şoför ücret ve masrafları
e) Müdür ve çekirdek kadro idari personel giderleri
f) Yatırım borçla yapılmışsa borç faizleri
Değişken masraflar nelerdir?
Üretime bağlı olarak yapılan masraflardır.
a) Hammadde giderleri
b) İşletme malzemesi giderleri
c) Yedek parça giderleri
d) Üretime bağlı işçilik giderleri
e) Dışarıya yaptırılan işler
f) Pazarlama ve satış giderleri
g) İşletme sermayesi kredi faizleri
h) Hammadde malzeme vade farkı, kur farkı
Bu arada şunları da kendi fikirlerim ve tatbikatlarım veya tecrübelerim olarak yazmak zorundayım.
Ben başa baş noktasını 1965 yılında okudum, öğrendim ve tatbik ettim. Her çalıştığım yerde, öğrendiklerimi bir şekilde hayata geçirdim.
Gerek benim zamanımda ve gerekse “okullarda piyasaya uygun bir şeyler öğretilmiyor, “okuldan çıktığımızda pratiğimiz olmuyor, sudan çıkmış balık gibi okuldan çıkıyoruz deniyor.” Bunu kabul etmiyorum. Şunu bilin ki, eğer isterseniz okullarda öğrendiğiniz herşeyi çalışma hayatınızda kullanabilirsiniz. Yeter ki bu düşünce ve azminiz olsun.
Bu yazım ve devamında anlatmaya çalışacağım başa baş noktası veya kara geçiş analizi de bilhassa büyük firmalarda çalışan muhasebeciler tarafından tatbik edilebilir ve işletmeye büyük fayda sağlanabilir.
Başa baş noktası için sabit ve değişken masraflar önceki yazımızda bahsedildiği gibi dikkatle belirlenir.
Daha sonra başa baş noktası analizine geçilir. Bu analiz 2 şekilde yapılır.
a) Matematiksel yöntem
b) Grafik yöntemi
a) Matematiksel Yöntem:
Bütün masraflar uygun şekilde sabit ve değişken olarak sınıflandırıldıktan sonra
1- Birim başına düşen değişken masraflar
2- Birim başına düşen sabit masraflar
3- Satışların yüzdesi olarak değişken masraflar tespit edilir.
Daha sonra aşağıdaki formülle başa baş noktası veya kâra geçiş noktası bulunur.
Sabit masraflar
BBN= ----------------------------------------------------------
Birim satış fiyatı – Birim değişken masraflar
Şöyle bir örnek verelim
- İşletmemiz 80.000 adet mamul üretimi yapmıştır.
- Bu üretim için yapılan değişken masraflar 480.000 YTL’dir
- Birim başına değişken masraflar 480.000/80.000 = 6 YTL’dir.
- Toplam sabit masraflar 770.000 YTL’dir.
- Birim mamul satış fiyatı ise 20 YTL’dir.
Şimdi bu rakamları formülle yerleştirelim.
Sabit masraflar 770.000
BBN = -------------------------------- = ------------------ = 55.000 adet
Birim SF – Birim d.mas 20-6
Demek ki bizim işletmemiz bu mamulden en az 55.000 adet imal ederse ne kâr ve ne de zarar eder. 55.000 adet mamul imal edilip her biri 20 YTL’den satılırsa ne kâr ne de zarar edilir. 55.000 adet üretimden sonra kâra geçilecektir.
55.000 adedi x 20 YTL = 1.100.000 YTL’ye sattık.
Sabit masraflar - 770.000
Kalan 330.000
Değişken masraflar 55.000 x 6 = 330.000
Kâr veya zarar = 0
Şimdi bu işletmede 60.000 adet üretip satarsak ne olur? Bunu hesaplayalım.
Birim satış fiyatı 20 YTL
Toplam üretim 60.000 Adet
Toplam satış 60.000 x 20 = 1.200.000
Sabit masraflar 770.000
Kalan 430.000
Değişken masraflar 60.000 x 6 = 360.000
Kâr 70.000
Yukarıda da belirtildiği şekilde satış fiyatı, sabit masraflar; birim başına değişken masraflar tespit edilirse bu formülle başa baş noktası veya kâra geçiş noktası matematiksel olarak tespit edilebilir.
Hemen burada itirazları duyuyorum. Biz 100 çeşit mamul yapıyoruz. Her birinin fiyatı ayrı vs. vs. vs. 1) Tamam efendim, ama bir ortalama fiyat bulamıyor musunuz? Ortalama fiyatla hesap yaparsınız olur biter.
Cevdet AKÇAKOCA
