Plan: Bir yapının, bir kentin, bir makinenin vb. çeşitli bölümlerini gösteren ölçekli çizim. Bir işin, bir yapıtın gerçekleştirilmesi, bir konunun yolunda yürümesi için uyulması tasarlanan düzen olarak kavram anlamı tanımlanılır. Planlar daha çok gelecek hayal ve düşüncelerini gerçekleştirmek için işe konulması ve yapılan işlem yürüyüş yöntemini belirleyen düzenlemelerdir. Bir şehri, bir yerleşimi gelecekte nasıl bir durum ve düzenlemede olacağı, o durum ve düzenlemeler için kesin uyumlanacak yöntemlerle belirlenen konumlarını işlev ve ihtiyaçlarıda birlikte karşılanacak düzenlemelerin işlenmesidir.
İmar planları bir ülkenin yerleşme biçimi ve düzeni sağlaması için yapılan geleceğe yönelik bir iş ve eylemdir. Bir ülkenin planlaması ne kadar geleceğe duyarlı ve kesinlik ifade ediyorsa o kadar intizam ve düzen sağlanır. Ülkemizde planlama tarihsel olarak cumhuriyet tarihinden itibaren ilk defa 1928 tarihinde 1351 sayılı kanunla Ankara imar müdürlüğü tarafından kurulmuş, bu yetki tarih içinde birçok kurul ve kuruluşlara devredilmiş, bazı durumlarda merkezi planlama ile bazen yerine göre de yerel yönetimlere bırakılmış ve her iki durumda da yetkiler karmaşıklığı görülmektedir. Planlar ülkenin yaşam biçimini konforlaştıran ihtiyaçları gideren uzun süreli bakış getirebilen, en alt kademedeki değişime müsade edebilen, kontrol ve amaç gerçekliğini düzenleyebilen, şehirleri mükemmel kılan düzelemedir.
Ülkemizde planların sürekli bir kurumda kalmadığını denetimin de farklı kurumlara intikal ettiğinde bir imar planlama kültürü gelişiminden söz edebilmek zor. Oysa yedi yüzyıllık bir osmanlı mimarisine sahip ülkemiz, aynı imar ve planını günümüze taşımadığı gözlenmektedir. İnsanların kendi mekansal ihtiyaçların karşılanması yerel ve merkezcı ıdarecilerden daha önce yerleşme ihtiyaçlarını el yordamıyla imar yerleşimini gerçekleştirmişler. Ancak merkezi ve yerel idareciler geleceğe yönelik planlardan ziyade günlük plan ve ıslahatlarla uğraşmak zorunda kalmışlar. Bu da şehirciliğin intizamı yaşamın konforu ihtiyacın pratik giderilişini zora sokmaktadır. Planlarin uygulama sürecine katılımını sağlamada ne kadar etkililik yapılırsa hak ihlalleri azaltamayı minimize edebilir. Planlar toplumun ihtiyaçlarnı geleceğe yönelik ne kadar vizyonlu olursa şehirleşmede modernleşmeyi, estetiği ve yaşam konforluğunu o kadar mükemmel kılabilir. Planlamalar günlük sorunlarından ziyade geleceğe odaklı mükemmelliğe giden yolun dizaynına ulaşma haritasıdır.’Şehir, insanın hayatını düzenlemek üzere meydana getirdığı en önemli en büyük fiziki ürünü ve insan hayatını yönelten, çerceveleyen yapıdır’.[1] Hayatın bu günkü prolemlerinin karmaşıklığı geçmişten geldiği gibi, yarının karmaşıklığını önlemek içinde bu günden gelecekteki yaşamın dizaynını inşa etmedir. Plan geleceğin şekillenmesine bu günden başlamadır.
Yapılacak şehir planlarının şehrin yaşanabilirlik, toplumasal ihtiyaçlarını giderebileceği alanları düzenlenmesine, şehirde yaşamı konforlu kılacak her türlü ihtiyacı göz önüne alarak tanzim edilmesi gerekir. ‘Kent Planlaması, bir yanda planlanmış mekanın gercekten yaratılmasıyla, öte yanda var olanların gecerli yasalar ve belediye denetimi aracılığıyla düzenlenmesi ve değiştirmesiyle ilgilidir. Demokratik toplumlarda, geçerli yaptırımlarla, yasalarla, denetimin, toplumun ortak iradesi’nin, ekonomik ve siyasal çıkarlarının sınamadan geçirilmiş sonuçlarını temsil etiği varsayılır.[2] Yasal değişim ve dönüşümü toplumun temsili irade güçün değiştilebiliceği bir sonuçtur. Bu değişimi gelecekteki konumlanacak bilinse şehrin planlama düşüncesin yaygin olmasinda sağlanabilir.
İmar planları belediyeler, büyük şehir belediyeleri, il özel idaresi ve bunların teşkil ettikleri imar komisyonlarınca hazırlanan imar planlarının belediye meclislerine- il genel meclislerine görüşülüp kabul edilerek başkan / valilikçe onaylanarak kesinlik kazanır, kesinlik kazanan imar planları 30 gün süreyle askıya cıkarılır. Askı süreci içinde itirazlar görüşülerek gerektiğinde yeniden plan tadilatları yapılarak tekrardan onay edilmek suretiyle askıya çıkarılır. Askı süresi sonunda hak ihlalına uğradığına inanan kişiler mahkeme yönünde dava açabilirler.
İmar kanunu imar uygulamaları birçok parçalı kanun ve yönetmeliklerde oluştuğunu bazen bu kanunların çatıştıkları da görülmektedir. İmar palnlarının enerji nakil ulaşım haberleşme gibi ülkenin tüm yaşamını etkileyen proje uygulamaları şehircilik bakanlığı tarafından imar planını onaylar.
İmar planlarının uygulama ve onay sürecinde birçok olumsuz sonuçlar doğurmaktadır:
Gerek idare gerek kişiler açısından bağlayıcı olan planlar birçok parcalı ayrı ayrı plan uygulaması yapılması beraberinde birçok sorun doğrurabilmektedir. Ülkemizde planlar gelecek yönelimden ziyade günlük ıslah planlara yönelik işlemlerdir. Bu nedenle daha çok mevcudun ıslah planın yürürlüğe konulmasından dolayı hak ihlallerinin çokluğudur. Şehirleşmenin gelecekte doğacak ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bu günden çaba olmadığnda gelecekte proplemler yaşanılabilmektedir. Tüm gelecek yönelimde uzak görüşlük ve şehir geleceğinin inşası hayallerde yapılmasından yoksun planlar şehirleşme sorunlarını gün getikçe arttırmaktadır. Artan nüfusun kentleri vahşi bir biçimde büyüttüğü gibi kentlerin eski tarihi ve kültürünü tehdit etmekte, doğayı ekoloji gelecekteki yaşam biçiminide zora sokmaktadır. Şehir toplumsal hayatı biçimlendirdiği gibi dini inançları sosyal etkileşimlerede bir biçim kazandırır.’Kent planlamasıyla ilgili bilimsel yayınlar, amaçlarından ve uzmanlık alanlarından birinin toplumlar için uzun vadeli, geniş kapsamlı planlar hazırlamak olduğunu ileri sürülüyor’[3]
ÖNERİLERİMİZ
Planlar günlük ıslahattan uzak, geleceğe yönelik yapılmasını sağlamak, mevzuat birliğini ve uygulama denetliğini merkezcil bir yaklaşımla sunabilmeli. Planlarin 10-20-50-100-150 yıllık kademelerde ülkesel planlar yapabilecek araştırmalar ve ön bilgileri oluşturmak bu konuyla ilgili ülke yerleşim sanayi ve kalkınma planları yapılabilmeli. Yerel yönetime kılavuz olacak bir mimari plan yasası şeklinde kılavuzluk edilmeli. Planların nasıl olması gerektiğinde temel nitelikleriyle bilinecek bilinci yerleşimler kuracak idari kültür oluşabilmeli. Uzun vadedeki planlanlar yıllar itibariyle Uygulama ve geri besleme (feed back) ile düzeltmeler yapılabilmeli. Yerel uygulamların şehrin gelecek değişimi ve gelışımı önceden bilinecek ve ihtiyaç teminleri planlar önceden yapılmış sadece günün koşularına göre uygulama planları yapılabılmelı. Planların uygulamaları belediye / il genel meclislerinde, mevzuatta meclis görüşmeleri süre ve mahali temsilcilerininde katılım ve bilgilendirilmesi yönünde, düzeltimesi sağlanabilmelidir. Dünün kısıtlı cabası bügünkü büyük sorunları yaratmış, bügünkü cabamız yarının sorununu azaltmaya ve yaşanır kılmaya yönelektir. Ülke imar planlama yerleşimi, kalkınma sanayi ve sosyo ekonomik politikalarla uzun vadede yapılmalıdır. Aksi takdirde gelecekte nesiller, çarpık yerleşim ve sanayi problemlerinin düzeltilmesiyle başa çıkmaya çalışacaklar.
İSTANBUL 20/05/2017
Mali müşavir&B.D.
Abdurrahman filiz