Sigortasız çalışma halinde işçilerin başvurabilecekleri bazı yöntemler var. Bunlardan birisi de hizmet tespit davası açmak. Hizmet tespit davalarının incelenmesinde görevli mahkeme İş Mahkemeleri. İş mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde görevli mahkeme ise Asliye Hukuk Mahkemesi.
İşçiler, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, alacakları ilâm ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınıyor. Yani hizmet tespit davalarının açılabilmesine ilişkin olarak hizmetlerin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıllık bir süre öngörülmüş.
Ancak, ücret bordrosunda sigortalıdan sigorta primi kestiğini açıkça gösterdiği halde sigorta primini SGK’ya yatırmamışsa, işe giriş bildirgesi süresinde verilmiş, fakat bordrosu ve primi SGK’ya intikal ettirilmemişse veya işçilik hakları tazminatlarına (ihbar, kıdem tazminatı, ücret alacağı vs.) ilişkin aynı döneme ait kesin hüküm niteliğini taşıyan yargı kararları varsa Hizmet Tespit Davaları zamanaşımına uğramıyor.

Feragat Mümkün mü?
Feragat, davacının, talep sonucundan kısmen veya tamamen vazgeçmesini ifade ediyor. Genel olarak, feragat hukuk sistemimizin davacıya tanımış olduğu bir hak. Ancak bazı durumlarda söz konusu hakkın kullanılması sınırlandırılabiliyor. Özellikle kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklar ile vazgeçilemez nitelikteki haklara ilişkin davalarda feragat hakkı kullanılamıyor. Literatürde aksine bazı görüşler bulunsa da kanaatimizce hizmet tespit davası da bu davalardan birisidir. Nitekim sosyal güvenlik hakkı Anayasamız tarafından güvence altına alınmış vazgeçilemeyen haklardandır.
Yargıtay da 2005 ve sonrasında verdiği birçok kararında hizmet tespit davasından feragat edilemeyeceğini belirtmiş. (Bakınız: Yargıtay 10. HD, 21.02.2005, E.11796-K.1483; Yargıtay 10. HD, 26.11.2007, E.2174-K.19643; Yargıtay 21. HD, 8.2.2005, E.12344-K.816; Yargıtay 21. HD, 16.10.2000, E.5015-K.6907; Yargıtay 10. HD, 05.10.2012, E.16553-K.17570, Yargıtay 10. HD, 23.11.2015, E.17822-K.20359)
Kararlarda özellikle, hizmet tespit davasının amacının, çalışmalarının karşılığı olan sosyal güvenlik hakkının korunması olduğu; bu nedenle feragat etmekle davacının sadece açtığı davadan değil sigortalı olduğunun tespitinden ve giderek sosyal güvenlik hakkından vazgeçmekte olduğu; bu nitelikteki bir feragatin Anayasa’da yer alan ilkelere aykırı olduğu ve sigortalılık hakkından vazgeçilemeyeceği vurgulanmış.
Bu itibarla, hizmet tespit davaları hem anayasal bir hak olan sosyal güvenceyi sağlaması hem de sonucunda Kurumun prim geliri elde etmesi nedeniyle kamuyu ilgilendiren niteliği olması sebepleriyle feragat edilemeyecek niteliktedir.
 

23.05.2022
​​
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı