Sosyal güvenlik uygulamaları kapsamında kısa vadeli sigorta hükümleri çerçevesinde sigortalılara iş kazası, meslek hastalığı, analık ve hastalık hallerinde belirli şartların yerine getirilmesi kaydıyla bazı haklar sağlanmakta olup, bunlardan biri de istirahatli olduğu sürelerde sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği verilmesidir.
Yazımızda, geçici iş göremezlik ödeneğinin ne olduğu, bu ödenekten nasıl ve kimlerin yararlanabileceği konusunda merak edilen konulara değinilecektir.
Geçici iş göremezlik nedir?
Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası geçirmesi, meslek hastalığına tutulması veya hastalık ve analık hallerinde SGK tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir.
Geçici iş göremezlik ödeneği nedir?
Geçici iş göremezlik ödeneği, “iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde” kanunda belirtilen geçici iş göremezlik sürelerinde sigortalıların gelir kaybını telafi etmek için SGK tarafından verilen ödenektir.
İş kazası ve meslek hastalığında geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanma şartları nedir?
- İş kazası gerçekleşmesi durumunda; SGK’ ya yapılan bildirimin iş kazası olarak kabul edilmesi,
- Meslek hastalığı halinde ise, meslek hastalığının SGK Sağlık Kurulunca tespit edilmesi gerekmektedir.
İş kazası ve meslek hastalığına bağlı geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanmak için belli bir süre prim ödenmiş olması gibi bir şart aranmamaktadır.
Örneğin; bir kişi daha önce sigortalı olarak hiç çalışmamış, işe girdiği gün iş kazası geçirmiş ve iş kazası sonucunda da kendisine hekim tarafından istirahat raporu verilmiş ise, raporlu olduğu günler için SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği alabilecektir.
Hastalık nedeni ile geçici iş göremezlik ödeneğinden hangi şartlarla yararlanılabilir?
Hastalık nedeniyle iş göremezlik ödeneğinden sadece 4/a (SSK) kapsamındaki sigortalılar yararlanabilmektedir.
Geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanabilmek için;
1) İstirahatin başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemiş olması,
2) İş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi (hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalığı) bildirilmiş olması,
3) İstirahat süresi içinde işyerinde fiilen çalışılmaması,
4) SGK tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması gerekmektedir.
İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hallerinde hangi süre aralığı için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir?
İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan, yani yatarak tedavi gören veya ayaktan istirahat raporu alan sigortalıya her gün için, istirahatli olunan ilk günden itibaren geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.
Hastalık nedeniyle iş göremezliğe uğrayan, yani yatarak tedavi gören veya ayaktan istirahat raporu alan sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği, istirahatin 3’üncü gününden itibaren ödenmektedir. İlk 2 gün için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmemektedir.
Analık halinde geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanma şartları nedir?
Analık sigortası kapsamında sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için;
1) İstirahatın başladığı tarihte sigortalı olması ve sigortalılık niteliğinin sona ermemiş olması,
2) Doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması,
3) İstirahat süresi içinde işyerinde fiilen çalışmamış olması,
4) Doğum olayının (canlı ya da ölü) gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
Analık halinde hangi süre aralığı için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir?
Sigortalı kadının doğum yapması nedeniyle, hekimin vereceği istirahate bağlı olarak doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık süre için,
Çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için,
Sigortalının erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için,
geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.
İsteğe bağlı sigortalılar geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanabilirler mi?
Geçici iş göremezlik ödeneğinin kısa vadeli sigorta kollarından (hastalık, analık,iş kazası ve meslek hastalığı) sağlanan bir yardım olması, isteğe bağlı sigortalılıkta ise kısa vadeli sigorta primi ödenmemesi nedeniyle, isteğe bağlı sigortalılar geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanamamaktadırlar.
Emekli (SGDP’li) çalışan sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödenir mi?
Emekli olduktan sora sosyal güvenlik destek primli (SGDP) olarak çalışan sigortalılar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmakta, hastalık ve analık sigortası hükümleri ise uygulanmamaktadır.
Buna göre, emekli olarak çalışanlar iş kazası-meslek hastalığı sebebiyle tedavi süresince aldıkları istirahat raporları için SGK’dan geçici iş göremezlik alabilmekte, ancak hastalık ve analık sebebiyle alınan raporlar içinse SGK tarafından emekli çalışana herhangi bir geçici iş göremezlik ödeneği verilmemektedir.
Bağ-Kur (4/b) kapsamındaki sigortalılar geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilir mi?
- Bağ-Kur (4/b) kapsamında sigortalı olanlar, iş kazası ve meslek hastalığı halinde,
- Bağ-Kur (4/b) kapsamında sigortalı olanlardan muhtarlar, ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar ve tarımsal faaliyette bulunanlar ise iş kazası, meslek hastalığının yanı sıra analık halinde de,
geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilirler.
Ancak, Bağ-Kur (4/b) kapsamındaki sigortalıların geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmeleri için diğer şartların yanı sıra genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının da ödenmiş olması gerekmektedir
Geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazanç nasıl hesaplanmakta?
İş kazasının olduğu, meslek hastalığında ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydaki son 3 ay içindeki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.
Analık ve hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydaki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.
Ancak, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki son bir yıl içerisinde 180 günden az kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olanlara hastalık ve analık halinde ödeneğe esas tutulacak günlük kazanç, iş göremezliğin başladığı tarihteki günlük prime esas kazanç alt sınırının iki katını geçememektedir.
Ödenek tutarı;
- Yatarak tedavilerde günlük kazancının yarısı,
- Ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.
Geçici iş göremezlik ödeneği ödeme süreci nasıl işlemekte?
Geçici iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve ödenmesi de dahil tüm işlemler SGK tarafından yapılmaktadır.
Ancak, iş göremezlik ödeneklerinin ödenebilmesi için işverenlerce sigortalının istirahat süresince işyerinde çalışılmadığına dair SGK’ya bildirim yapılması gerekmektedir. Bu bildirim elektronik, manuel veya Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi üzerinden yapılabilmektedir.
SGK tarafından sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödemeleri her ayın 8 - 14 tarihleri aralığında PTT aracılığıyla yapılmaktadır.
Buna göre, raporların işveren tarafından “istirahat süresince işyerinde çalışmamış” şeklinde bildirim girişi yapıldıktan sonra SGK Müdürlükleri gerekli kontrolleri ve hesaplamaları yaparak en geç 15 gün içinde ödeme yapılması için MOSİP sistemine (SGK'nın kendi içindeki ödeme birimi) kaydetmekte, MOSİP sistemine kaydedilen ödenekler de ertesi günü ödeme yapılması için PTT'ye intikal ettirilmektedir.
Çalışanın telefon numarası SGK kayıtlarında varsa, bu numaraya geçici iş göremezlik ödeneğinin yatıp yatmadığı ile ilgili SMS gönderilmektedir. Çalışan, SMS geldikten sonra istediği zaman PTT’ye giderek, kimliğiyle rapor parasını alabilmektedir.
Bunun dışında, E-Devlet sisteminden veya PTT’den geçici iş göremezlik ödeneğinin gönderilip gönderilmediği de öğrenilebilmektedir.
SGK tarafından PTT’ye gönderilmiş olan geçici iş göremezlik ödeneklerinin sigortalı tarafından 2 ay içerisinde alınmamış olması halinde bu ödenekler SGK'ya tekrar iade edilmektedir.
Geçici iş göremezlik ödenekleri ne kadar sürede SGK’dan alınmazsa zamanaşımına uğrar?
Sosyal güvenlikte kısa vadeli sigorta kollarından kazanılan haklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren 5 yıl içinde istenmemesi durumunda düşmektedir.
Geçici iş göremezlik ödeneklerinde ise hakkın doğduğu tarih; geçici iş göremezlik ödeneğine esas istirahat raporunun sona erdiği tarih olarak kabul edilmektedir.
Dolayısıyla, sağlık hizmet sunucuları tarafından istirahatine lüzum görülen sigortalılara ödenmesi gereken geçici iş göremezlik ödeneklerinin istirahat süresinin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıl içerisinde sigortalı tarafından talep edilmemesi durumunda ödenek hakkı düşmektedir.
Bu çerçevede, SGK tarafından PTT’ye gönderilmiş olan geçici iş göremezlik ödeneklerinin sigortalı tarafından 2 ay içerisinde tahsil edilmemiş olması halinde bu ödenekler SGK'ya tekrar iade edilmekle birlikte, 5 yıllık hak düşürücü süre içerisinde talep edilmesi halinde geçici iş göremezlik ödenekleri kendilerine veya hak sahiplerine ödenmektedir.
PWC | Celal ÖZCAN
