Denetim, sosyal güvenlik sistemimizin önemli bir parçası. Özellikle kayıtdışı istihdamla mücadele ve sosyal sigorta suiistimallerini önleme açısından denetim olmazsa olmaz bir enstrüman. Ülkemizde sosyal güvenlik denetimi SGK müfettişleri ve denetmenleri eliyle gerçekleştiriliyor. Yapılan denetimlerde denetlenen işyerlerinin de denetim elemanına gerekli kolaylığı göstermesi gerekiyor. Şayet sınırı aşan nitelikte bir engelleme söz konusu olursa da bazı yaptırımlar söz konusu oluyor.
Peki denetimin engellenmesi derken neyi kastediyoruz ve bu durumda karşılaşılabilecek yaptırımlar neler?

​Denetime Engel Olunamaz
5510 Sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (ı) bendinin (1) no.lu alt bendine göre; Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarının; bu Kanunun uygulanmasından doğan inceleme ve soruşturma görevlerini yerine getirmeleri sırasında işverenler, sigortalılar, işyeri sahipleri ve bu işle ilgili diğer kişiler görevlerini yapmasına engel olamazlar; engel olanlar hakkında eylemleri başka bir suç oluştursa dahi, asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanır. Yani 2022 yılı için böyle bir fiilin cezası 25.020 TL tutarında.
Söz konusu idari para cezası uygulaması denetim elemanlarının görevlerine engel olunması durumunda söz konusu olup sadece işverenlere değil bunun yanında sigortalılar, işyeri sahipleri ve bu işle ilgili diğer kişiler (muhasebeci, avukat vs.) hakkında da uygulanabiliyor.
Burada bahsedilen engelleme fiili, denetim elemanının işyerine alınmaması, ilgili bölümlerin kapatılması, sigortalıları işyerinden kaçırma gibi durumlarda ortaya çıkabilir.

Tehdit ve Cebir Varsa   
5510 Sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (ı) bendinin (2) no.lu alt bendine göre; Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarının; görevlerini yapmasını engellemek amacıyla cebir ve tehdit kullanan işverenler, sigortalılar, işyeri sahipleri ve bu işle ilgili diğer kişiler fiil daha ağır bir cezayı gerektiren ayrı bir suç teşkil etmediği takdirde Türk Ceza Kanunu’nun 265’inci maddesinin ikinci fıkrasına göre cezalandırılır. Bu suçu işleyenler hakkında ayrıca asgari ücretin on katı tutarında idari para cezası uygulanır. Yani 2022 yılı için böyle bir fiilin cezası 50.040 TL tutarında.
Söz konusu madde hükmü bir önceki yaptırım hükmüne göre daha ağır ve cebir/tehdit unsurlarının söz konusu olması halinde uygulanabiliyor ve oldukça caydırıcı bir yapıya sahip. Madde hükmünde geçen Türk Ceza Kanunu’nun 265’inci maddesinin ikinci fıkrasında bu tür suçların işlenmesi halinde iki yıldan dört yıla kadar hapis cezasına hükmolunacağı belirtilmiş.
Yine burada da idari para cezası sadece işverenlere değil bunun yanında sigortalılar, işyeri sahipleri ve bu işle ilgili diğer kişiler (muhasebeci, avukat vs.) hakkında da uygulanabiliyor.

Kayıt ve Belgeleri İbraz Etmeme
Yapılan denetim esnasında denetim elemanınca istenen kayıt ve belgelerin ibraz edilmemesi de denetimin sağlıklı şekilde yapılmasını engeller nitelikte bir fiil ve sosyal güvenlik mevzuatında yaptırımı bulunuyor.
Buna göre, denetim elemanınca yapılan yazılı ihtara rağmen onbeş gün içinde mücbir sebep olmaksızın kayıt ve belgeleri tam olarak ibraz etmeyerek yükümlülüğünü yerine getirmeyenlere;
a)    Bilânço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin oniki katı tutarında,
b)    Diğer defterleri tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin altı katı tutarında,
c)    Defter tutmakla yükümlü değil iseler, aylık asgari ücretin üç katı tutarında,
idari para cezası uygulanıyor.
​​
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı