Manisa Milletvekili Sayın Uğur Aydemir ve 48 milletvekili arkadaşı tarafından imzalanan ve Adalet ve Kalkınma Partisi T.B.M.M. Gurup Başkanlığı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik yapılmasına Dair Kanun Teklifi kazançları basit usulde tespit olunan mükelleflerin bu ticari kazançlarının vergiden istisna edilmesini öngörmektedir.

Teklifin gerekçesine baktığımızda bunun neden yapıldığına ilişkin herhangi bir açıklamaya yer verilmediğini görüyoruz. Genel gerekçede 850 bin civarında olduğu ifade edilen bu mükellef grubunun bir yıl içinde alış, satış ve iş hasılatı belli büyüklüğün ötesine geçemediği ifade edilmektedir. Buradan dolaylı olarak basit usulün kaldırılma nedeninin bu mükellef grubunun alış satış ve iş hasılatı tutarlarıyla sınırlandırılmış olduğu sonucunu çıkarıyoruz.

Basit Usul, 4369 sayılı Kanun ile asgari hayat standardı ve götürü usulde vergilendirme uygulamaları kaldırılarak vergi sistemimize sokulmuştu. Söz konusu Kanunun genel gerekçesinde belge düzeninin oturtulması ve gerçek kazanç tutarlarının vergilendirilebilmesi amacıyla basit usulde kazanç tespiti getirildiği ifade edilmektedir.

Basit usulde kazanç elde eden 850 bin mükellefin 2020 yılında ödemiş olduğu gelir vergisi tutarı 227 milyon TL’dir. Kişi başına ortalama ödenen yıllık vergi 267 TL, kişi başına beyan edilen yıllık ortalama kazanç 1.780 TL’dir. Basit usule tabi olan mükellefler, taksi, dolmuş, lokanta, kahvehane işletenler ve, pazarcılar, bakkallar vb. diğer işletmelerdir.


Ne kadarlık bir kazanç tutarı vergi dışı bırakılmaktadır.

Basit usule tabi olmanın genel ve özel şartları bulunmaktadır. Genel şartlar,

  1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak. İşinde yardımcı işçi ve çırak kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunmamak bu şartı bozmamaktadır.
  2. İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 12.000 TL’yi diğer yerlerde 7.600 TL’yi aşmamak.
  3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisi'ne tabi olmamak.

Buna göre basit usule tabi olabilmek için iş yeri kira maliyeti veya alternatif maliyeti belirtilen tutarları geçememektedir.

Basit usule tabi olmanın özel şartları ise aşağıdaki gibidir.

  1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 150.000 TL’yi veya yıllık satışları tutarının 240.000 TL’yi aşmaması,
  2. 1 numaralı bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatının 76.000 TL’yi aşmaması,
  3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamının 150.000 TL’yi aşmaması,

Dolayısıyla mal alım satımı yapanların vergi dışı bırakılmak istenen brüt alım satım kazanç tutarı 90 bin TL’dir. Bundan kira maliyeti ve bağ kur primi de düşüldüğünde büyük şehirlerde vergi dışı bırakılacak olan yıllık kazanç tutarı 65.340 TL aylık kazanç tutarı ise 5.445 TL olmaktadır. Diğer şehirlerde vergi dışı bırakılacak yıllık kazanç tutarı 69.790 TL, aylık kazanç tutarı ise 5.815 TL olmaktadır.

Mal alım satımı dışındaki işlerle uğraşanlar için de benzer yolla vergi dışı bırakılan kazanç tutarı hesaplanabilir.


Asgari ücret ve düşük tutarlı kira gelirleri vergilendirilmeye devam ediyor

Kişi başına vergi dışı bırakılan kazanç tutarı vergiye tabi tutulan diğer kazanç unsurları dikkate alındığında çok da önemsiz bir düzeyde değildir. Mesela brüt asgari ücret tutarı bekar bir çalışan için aylık 3.577,5 TL’dir. Buna işveren prim payları da eklendiğinde 4.203 TL olmaktadır. İşçi işveren sosyal güvenlik prim payları düştükten sonra asgari geçim indirimi de dikkate alınarak aylık 187,82 TL gelir vergisi, 27,15 TL damga vergisi kesintisi yapılmakta ve çalışana net 2.825 TL ücret ödenmektedir. Buna göre net 2.825 TL ücret geliri elde eden bir çalışanaylık 214,97 TL vergi öderken basit usule tabi aylık net 5.445 TLkazanç vergi dışı bırakılacaktır.

Benzer şekilde net olarak masraflardan sonra vergi öncesi 5.445 kira geliri elde eden bir gerçek kişinin yararlanabileceği istisna tutarı yıllık 7.000 TL aylık ise 583,33 TL’dir. Buna göre indirilebilir giderlerden sonra net 5.445 TL kira geliri elde eden kişinin istisna sonrası ödeyeceği vergi aylık 729,3 yıllık ise 8.751 TL’dir.


Esnaf muaflığından yararlananlar da vergilendirilmeye devam ediyor

Daha ilginç olan durum ise esnaf muaflığından yararlananlar vergi öderken basit usulde kazanç elde edenlerin tamamen vergi dışında kalacak olmasıdır. Gelir Vergisi Kanunun 9. maddesi esnaf muaflığını düzenlemekte olup 94. madde uyarınca,

“Esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımları karşılığında yapılan ödemelerden,

  1. 9. maddenin birinci fıkrasının (6) ve (8) numaralı bentlerinde yer alan emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2
  2. Hurda mal alımları için %2,
  3. Diğer mal alımları için %5,
  4. 9. maddenin birinci fıkrasının (9) numaralı bendi kapsamında esnaf muaflığından yararlananlara ihtiyaç fazlası elektrik bedeli olarak yapılan ödemeler üzerinden %0,
  5. Diğer hizmet alımları (a, b ve c alt bentleri hariç olmak üzere mal ve hizmet bedelinin ayrılamaması hali de bu kapsamdadır) için %10”oranında stopaj yapılmaktadır.

Ayrıca GVK 9. maddenin 10. fıkrasına göre “Ayrı bir iş yeri açmaksızın ve sanayi tipi veya seri üretim yapabilen makine ve alet kullanmaksızın oturdukları evlerde imal ettikleri malları internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden satanlar.” Esnaf muaflığından yararlanabilmekte ancak bunların yıllık 240.000 TL’ye kadar hasılatları üzerinden bankalarca %4 oranında gelir vergisi kesilmektedir.

Bir başka çelişkili durum yine bu kanun tasarısında yer alan sosyal içerik üreticilerinin vergilendirilmesine ilişkindir. Gelir vergisi kanununa eklenen mükerrer madde ile internet ortamındaki sosyal ağ sağlayıcıları üzerinden metin, ses, görüntü gibi içerikleri paylaşan sosyal içerik üreticilerinin bu faaliyetlerden elde ettikleri kazançlar ile akıllı telefon veya tablet gibi mobil cihazlar için uygulama geliştirenlerin elektronik uygulama paylaşım ve satış platformları üzerinden elde ettikleri kazançlar gelir vergisinden müstesna tutulmak istenmektedir. Ancak bankalar bu kazançlar üzerinden %15 oranında vergi kesintisi yapıp vergi dairesine ödemek zorunda olacaklar.

Buna göre oturdukları evde imal ettikleri malları internette satanlar hasılatları üzerinden %4, oturdukları evde sosyal içerik üretip internet ortamında satanlar elde ettikleri hasılat üzerinden %15 oranında vergi öderken basit usulde kazanç vergi dışı kalacaktır.

Esnaf muaflığından yararlananlara yapılan ödemeler üzerinden 2020 yılında yapılan vergi kesintisi tutarları aşağıdaki gibidir.

(Bin TL)

Esnaf Muaflığından Yararlananlara Mal ve Hizmet Alımları Karşılığında Yapılan Ödemeler (GVK. Mad 94/13-a,c,d) 189.414.035
Değerli Kağıt ve Damga Pulu Satışında Komisyon Bedelleri (GVK. Mad 94/13b) 51.958.108
Esnaf muaflığından yararlananlara ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi alımları karşılığı yapılan ödemeler(94/13-ç) 0
Diğerler 280.765.201
Toplam 522.137.344

Ayrıca Gelir Vergisi Kanunun 94/10-a maddesi uyarınca Şans oyunları bileti satanlara ödenen komisyon, prim ve benzeri ödemeler üzerinden %15, kapıdan mal satışı yapanlara yapılan komisyon, prim ve benzeri ödemelerden %20 oranında vergi kesintisi yapılmaktadır. Yine 94/12. madde uyarınca PTT acenteliği yapanlara bu faaliyetleri nedeniyle ödenen komisyon bedelleri üzerinden %20 oranında vergi kesintisi yapılmaktadır. Tüm bu ödemeler üzerinden 2020 yılında kesilen vergi tutarları da aşağıdaki gibidir. (Bin TL)

Münhasıran Gezici olarak Milli Piyango Bileti Satanlara Ödenen Komisyon, Prim ve Benzeri Ödemeler (GVK. Mad 94/10-a 312.361.848
4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hak. Kan. Göre Gerçek ve Tüzel Kişilerin Mallarını İş Akdi ile Bağlı Olmaksızın Bunlar Adına Kapı Kapı Dolaşmak Suretiyle Tüketiciye Satanlara Yapılan Komisyon Prim ve Benzeri Ödemeler (GVK. Mad 94/10-b) 87.188.110
PTT Acentalığı Yapanlara Bu Faaliyetleri Nedeniyle Ödenen Komisyon Bedeli (GVK. Mad 94/12) 3.857.656
Toplam 403.407.614

Basit usulde elde edilen kazançtan daha düşük olan asgari ücretten, kira gelirinden, esnaf muaflığından yararlananlardan, evde imal ettikleri malları veya sosyal içerikleri satanlardan alınan vergiler dikkate alındığında basit usule tabi kazancın tamamen vergi dışı bırakılması toplumda vicdanları yaralayacak düzeyde haksızdır.

Bu tür düzenlemelerin yarattığı haksızlıkla birlikte vergi sisteminde tahribat yarattığının da farkında olmalıyız. Vergiden muaf küçük esnafı kesinti yoluyla da olsa vergilendirirken, ondan daha büyük esnafı tamamen vergi dışı bırakan, esnafı vergi dışı bırakırken ondan daha az gelir elde eden asgari ücretliyi vergilendiren bir vergi yapısının dengeli olduğu, bir sisteminin bulunduğu söylenemez.


Ne yapılmalıdır?

Eğer belirli tutara kadar kazanç vergi dışı bırakılacak ise bunun tüm kazanç unsurları için geçerli olacak şekilde düzenlenmesi gerekir. Bunun için gelir vergisi tarifesinde vergi dışı bırakılmak istenen kazanç tutarı kadar sıfır oranlı bir eşik oluşturulabilir. Kazanç unsuru ve tutarı ne olursa olsun bu eşiğin sağladığı avantajdan yararlanır.

Bu yapılamıyorsa bile asgari ücretin ve basit usulde tespit edilen kazanç tutarı kadar kira geliri ve esnaf muaflığından yararlananların gelirlerinin de tamamen vergi dışı bırakılması sağlanabilir.

Kanun teklifi Plan Bütçe Komisyonunda ve Genel Kurulda değişikliğe uğramadan kabul edilmiştir. Konunun Mecliste bu boyutuyla en azından gündeme getirilmemiş ve tartışılmamış olması önemli bir eksikliktir. Bu dengesizliğin düzeltilmesinin yeni bir kanun teklifi ile gündeme getirilerek en azından Mecliste tartışılmasının sağlanması gerekir.

VergiAlgı | Bülent TAŞ