Yarın 1 Mart 2022, gelir vergisi beyan dönemi başlıyor. 2021 yılında elde edilen ve yıllık beyanname ile beyanı gereken gelirlere ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamelerinin 1-31 Mart tarihleri arasında verilmesi ve tahakkuk edecek verginin iki taksitte (birinci taksit Mart, ikinci taksit Temmuz ayı içinde) ödenmesi gerekiyor.

Gelire giren kazanç ve iratlar şu unsurlardan oluşuyor:

  • - Ticari kazançlar,
  • - Zirai kazançlar,
  • - Ücretler,
  • - Serbest meslek kazançları,
  • - Gayrimenkul sermaye iratları,
  • - Menkul sermaye iratları,
  • - Diğer kazanç ve iratlar.

Gelir vergisi sistemimizde genel kural, bir takvim yılında elde edilen gelirlerin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilerek vergilendirilmesi, ancak bazı gelir unsurları kaynakta kesinti (stopaj) yoluyla vergilendiriliyor.

Son yıllarda stopaj yoluyla nihai vergilemenin çeşitli muafiyet ve istisna uygulamaları ile yaygınlaştırıldığını görüyoruz. Değerli bir meslektaşımın ifadesiyle, stopaj yöntemiyle yapılan bu basit vergileme uygulamalarına istisna ya da muafiyet demekten vazgeçmeliyiz.

Bu örneklerde vergileme safi kazanç üzerinden değil hasılat üzerinden yapılıyor.

Defter tutan mükellefler dışında çok az yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellef kaldığını söyleyebiliriz.

Bugünkü yazımda, 2021 yılında elde edilen hangi gelirler için beyanname verilmesi gerektiğini, gelir türleri itibariyle özetlemeye çalışacağım. Ancak önce 2021 yılına özgü değişiklikleri kısaca hatırlatmakta yarar var.

2021 yılında gelir vergisini etkileyen değişiklikler

Gelir vergisi beyanını etkileyen ve her yıl Cumhurbaşkanınca yetki kullanılmadığında yeniden değerleme oranında otomatik artan had ve limitler söz konusu. Örneğin 2020 yılında 6 bin 600 TL olan konut kira istisnası 2021 için 7 bin TL’ye çıktı. Genel beyan sınırı 49 bin TL’den 53 bin TL’ye, ücretlere ilişkin beyan sınırı ise 600 bin TL’den 650 bin TL’ye yükseldi.

Bunun dışında yasal düzenlemelerle yapılan bazı değişiklikler şunlar:

* Ayrı bir iş yeri açmadan ve sanayi tipi veya seri üretim yapabilen makine ve alet kullanmadan oturdukları evlerde imal ettikleri malları internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden satanlar esnaf muaflığı kapsamına alındı. Bankalar bu gelirler için açtırılması gereken hesaplara aktarılan tutarlar üzerinden yüzde 4 -bir ve üzeri işçi çalıştırıldığı durumda yüzde 2- oranında gelir vergisi kesintisi yapıyorlar. Bu kapsamda elde edilen hasılatın 2021 yılında 240 bin TL’yi aşması hâlinde mükellef, 2022 takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendiriliyor ve tekrar bu muafiyetten faydalanamıyor.

* Tam mükellef gerçek kişilerin Posta İdaresi ya da hızlı kargo taşımacılığı yapan şirketler tarafından düzenlenen elektronik ticaret gümrük beyannamesiyle gerçekleştirdikleri mal ihracatı kapsamında elde ettikleri kazancın yüzde 50'si, gelir vergisi beyannamesi üzerinde matrahtan indirilebilecek. Ancak bu indirimden yararlanılabilmesi için ihracat tutarına bağlı olarak belli sayıda sigortalı çalıştırma zorunluluğu var.

* Bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükelleflerinin 31/12/2021 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını 2021 yılına ilişkin dördüncü geçici vergi dönemine ilişkin beyannamenin verilme tarihine kadar Türk lirasına çevirenler, dönüştürdükleri yabancı paraların 2021 dönem sonu değerlemesinden kaynaklanan kur farkı kazançlarının 1/10/2021 ila 31/12/2021 tarihleri arasındaki döneme isabet eden kısmını beyanname üzerinde “istisna” olarak düşebilecekler.

*Finansman gider kısıtlaması başladı. Bu nedenle yabancı kaynakları öz kaynaklarını aşmış olan bilanço usulüne tabi gelir vergisi mükelleflerinin, aşan kısımla sınırlı olmak üzere, yabancı kaynaklara ilişkin faiz, komisyon, vade farkı, kâr payı, kur farkı ve benzeri adlar altında yapılan gider ve maliyet unsurları toplamının %10’luk kısmı, gelir vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınamayacak.

* Gelirleri basit usulde tespit olunan mükelleflerin kazançları gelir vergisinden istisna edildi.

Gelir türleri itibariyle beyan durumu

a) Ticari kazançlar

Defter tutan tacirler zarar etseler dahi yıllık beyanname vermek zorundalar. Ticari kazançta, esnaf muaflığından yararlananlar ile kazançları basit usulde tespit edilenler 2021 yılı için gelir vergisi beyannamesi vermeyecekler.


b) Zirai kazançlar

Ziraî faaliyetlerden elde edilen ziraî kazançlarda vergileme genel olarak “stopaj” yoluyla yapılıyor.

Kanunda yazılı işletme büyüklüğü ölçüsünü aşan çiftçiler ile bir adet biçerdövere veya bu nitelikteki bir motorlu araca yahut on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları, gerçek usulde yıllık beyan esasına göre; diğer bütün çiftçilerin kazançları ise hasılat üzerinden stopaj yoluyla vergiye tabi tutuluyor.


c) Serbest meslek kazançları

Serbest meslek erbabı da zarar etse dahi yıllık beyanname vermek zorunda. Ancak telif kazançları istisnasından yararlananlar (yani 2021 yılında telif kazançları toplamı 650 bin TL’nin altında olanlar), bu kazançlarına ilişkin olarak beyanname vermek zorunda değiller.


d) Ücretler

2021 yılında bir veya birden fazla işverenden elde ettiği stopaja tabi tutulmuş ücret gelirlerinin (kümülatif stopaj matrahlarının) toplamı 650 bin TL’yi aşanlar gelir vergisi beyannamesi vermek ve tüm ücret gelirlerini beyan etmek zorundalar.

Birden fazla işverenden alınan ücretlerin toplamı 650 bin TL’nin altında kalsa bile, birinciden sonraki işverenlerden alınan ücretler (kümülatifler) toplamı 53 bin TL’yi aşmışsa da tüm işverenlerden (birinci dahil) alınan ücretlerin beyanı zorunlu.


e) Kira gelirleri

2021 yılında stopaja tabi tutulmuş işyeri kira gelirleri toplamı 53 bin TL’yi aşmayanların beyanname verme zorunluluğu yok. Beyan sınırının hesabında, ücretler hariç, diğer beyana tabi gelirlerin de dikkate alınması gerekiyor.

2021 yılında 7 bin TL’lik istisna tutarını aşmayan konut kira gelirleri için de beyanname verilmesi gerekmiyor. İstisna tutarını aşan konut kira geliri olanlar beyanname vermek zorundalar. Bu kişilerin beyannamede 7 bin TL’lik istisnayı düşebilmeleri için tüm gelirleri toplamının (istisna olsun olmasın) 190 bin TL’yi geçmemiş olması gerekiyor.


f) Menkul sermaye iradı

Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67’nci maddesi kapsamasında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş menkul sermaye iradı (mevduat, repo, tahvil-bono faizi, MKYF kar payı, katılım bankası kar payı vs.) elde edenler, bu gelirleri için beyanname vermek zorunda değiller. Söz konusu gelirler üzerinden yapılan stopajlar nihai vergi niteliğinde.

Geçici 67'nci maddenin kapsamına girmeyen az sayıdaki menkul sermaye iradı (2021 yılında 53 bin TL’yi aşan kâr payları ve eurobond faiz geliri gibi) için ise beyannamesi verilmesi gerekiyor.

Keza Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’üncü maddesine göre stopaja tabi bulunmayan alacak faizleri ile yabancı ülkelerde elde edilen menkul sermaye iradının da yurt dışında beyan veya stopaj yoluyla vergilendirilmiş olsun veya olmasın, Türkiye’de beyan edilmesi zorunluluğu var.


g) Diğer kazanç ve irat (değer artışı kazançları ile arızi kazançlar)

Gelir vergisi Kanunu'nun geçici 67’nci maddesi kapsamasında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş alım satım kazançları için beyanname verilmez. Bu geçici madde kapsamında stopaja tabi olmayan kazançlar (örneğin eurobond satış kazançları) beyan edilmek zorundadır. Satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılır. 

İktisaptan itibaren 5 yıl içinde satılan gayrimenkullerin satış kazançları da beyan edilir. Ancak satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılır.  Bu şekilde tespit edilen kazançtan beyanname üzerinde 2021 yılı için 19 bin TL istisna düşülür.

Yukarıdaki örneklerde iktisap bedelinin Yİ-ÜFE oranında arttırılabilmesi için, artış oranının yüzde 10 veya daha fazla olması şarttır.

 2021 yılında istisna tutarı 43 bin TL’yi aşan arızi kazançlar da beyan edilmek zorundadır.


Bu yazı için son sözlerim

Bugün gelir türleri itibariyle beyan durumunu özet olarak açıklamaya çalıştım. Gelir türleri itibariyle detaylara, beyanname üzerinde matrahtan indirim konusu yapılabilecek tutarlara ve verginin iadesi konusuna sonraki yazılarımda değineceğim.

Gelir vergisinde beyan esasının geldiği nokta düşündürücü. Defter tutar mükellefleri (ticari, zirai ve serbest meslek kazanç sahiplerini) bir kenara bırakırsak, esas itibariyle ücretler ve kira gelirlerinin beyan edildiğini görmekteyiz. Ücretlerde de devletin vergiyi esas itibariyle stopaj yoluyla aldığını göz önünde bulundurursak, beyan esasının en çok konut kira gelirleri için sonuç yarattığını söyleyebiliriz.

Son dönemlerde banka kanalıyla yapılan stopajların basit vergileme modeli olarak benimsendiği örnekler yaygınlaştıkça, insanın aklına, konut kiraları için de benzer bir modelin neden benimsenmediği sorusu geliyor. Ayşe teyzeleri, Ahmet amcaları beyan külfetinden ne zaman kurtaracağız? Külfet dediğime bakmayın, beyan esasının yaygınlaşmasını ben de isterim. Ancak geldiğimiz noktada, özellikle 2022’den itibaren sosyal medya içerik üreticilerinin de stopaj yoluyla basit vergileme olanağından yararlandırılıyor olması, bende bu düşüncenin oluşmasına neden oldu.

Bu yoğun ayda mükelleflere, vergi dairesi çalışanlarına ve mali müşavirlere kolaylıklar dilerim. Umarım bu yıl vergi iadeleri daha hızlı yapılır.

T24 | Erdoğan SAĞLAM