BETAM tarafından hazırlanan rapor ülkede 2,3 milyon civarında olan eğitimde ve işte olmayan gençlerin yalnız dörtte birinin iş aradığını ortaya koydu.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi, Betam, Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ve Dr. Saliha Tanrıverdi tarafından hazırlanan "Genç kuşakta Ne eğitimde ne istihdamda olanların çok boyutlu analizi" başlıklı araştırma notunu yayımladı.
Rapoda göre, “Ne eğitimde ne istihdamda” (NEET) gençler, işgücü piyasasının en önemli göstergelerinden birini oluşturuyor. NEET göstergesi, 15–24 ya da 15–29 yaş aralığında olup eğitimini tamamlamış ancak bir işte çalışmayan gençlerin durumunu izlemeyi amaçlılor. NEET oranı ne kadar yüksekse, o ülkede üretimden ve eğitimden kopan genç nüfus da o kadar fazla olduğu anlamına geliyor.
Türkiye, Avrupa’da açık ara en yüksek NEET oranına sahip ülke durumunda. 2024 itibarıyla 15–24 yaş grubunda NEET oranı yüzde 22,9 ve Türkiye bu oranla Avrupa Birliği ülkeleri arasında birinci sırada. Bu tablo, ülkede yapısal bir istihdam ve eğitim sorununun varlığını gösteriyor.
"Türkiye istisnai bir özelliğe sahip"
Türkiye, yalnızca yüksek NEET oranıyla değil, aynı zamanda istisnai bir özelliğiyle de dikkat çekiyor. Avrupa ülkelerinde genç işsizlik oranı NEET oranından yüksek. Türkiye’de ise bu durum tam tersi. Genç işsizlik oranı yüzde 16,4 iken NEET oranı yüzde 22,9. Bu fark, NEET olgusunun yalnızca işsizlikten değil, eğitimden erken kopuş, toplumsal cinsiyet rolleri ve yapısal engellerden kaynaklandığını ortaya koyuyor.
TÜİK’in 2023 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro verileriyle yapılan ve ayrıntısı raporta anlatılan düzeltme sonrasında NEET sayısı 2 milyon 356 bin olarak hesaplandı. Bu düzeltmeye göre, 15–24 yaş nüfusu içindeki oran yüzde 19,9. Türkiye, bu revize edilmiş oranla dahi Avrupa’da ilk sıradaki konumunu koruyor.
Kadınlarda oran çok daha yüksek
NEET grubunun yaklaşık üçte ikisini kadınlar oluşturuyor. Kadın NEET oranı her eğitim düzeyinde erkeklerden daha yüksek. Türkiye’de NEET’in en çarpıcı yapısal özelliği ise bölgesel eşitsizlikler. En yüksek oranlar Güneydoğu Anadolu (yüzde 31,5) ve Ortadoğu Anadolu (yüzde 28,3) bölgelerinde. Toplam NEET nüfusunun yaklaşık yüzde 28’i (745 bin genç) yalnızca bu iki bölgede yaşıyor. Güneydoğu’da genç kadınların neredeyse yarısı (yüzde 40,6), Ortadoğu’da ise üçte biri (yüzde 35,1) ne eğitimde ne istihdam yer alıyor. Bu fark, kırsal alanlarda tarım dışı iş olanaklarının sınırlılığı ve aile içi ücretsiz emeğin yaygınlığıyla yakından ilişkili. En düşük NEET oranı ise yüzde 12,8 ile İstanbul’da.
2023 mikro verileri, NEET grubundaki gençlerin bir bölümünün aslında iş arayan bireyler olduğunu gösteriyor. İş arayanlar tanım icabı işgücüne dâhil. 2023 itibarıyla iş arayan genç sayısı 632 bin kişi (yüzde 26,8)’dir. Toplam NEET’ten bu sayı düşüldüğünde, “saf NEET” sayısı 1 milyon 724 bin oluyor. Bu grubun yüzde 71,7’si kadın. İş arayanların payı bölgelere göre farklılık gösteriyor: En düşük oran Güneydoğu Anadolu’da (yüzde 14,3), en yüksek oran ise Doğu Karadeniz’de (yüzde 45,9).
Lise üstü eğitim ağırlıkta
Eğitim düzeyi açısından en yüksek NEET oranı yüzde 26,7 ile lise üstü grupta. Ancak bu gruptaki gençlerin yarısından fazlası (yüzde 53,5) aktif olarak iş arıyır. Bu durum, yüksek eğitimli gençlerde atalet değil, iş bulma güçlüğü sorununun öne çıktığını gösteriyor.
NEET içinde yer alan 464 bin potansiyel işgücünün ise yaklaşık yüzde 70’i “daha önce iş aradığı hâlde bulamadığı” veya “vasıflarına uygun iş olmadığını düşündüğü” için iş aramayı bıraktığını söylüyor. Bu da gençlerde iş bulma umutsuzluğunun yaygın olduğunu ortaya koyuyor.
Evlilik dramatik artırıyor
Son olarak, evlilik genç kadınlarda NEET olasılığını dramatik biçimde artırıyor. NEET kadınların yüzde 36’sı evli; evli erkeklerin payı ise yalnızca yüzde 4. Evlilik sonrasında kadınların işgücünden çekilmesi, toplumsal normlar ve çocuk bakım yükümlülükleriyle yakından ilişkili.
Raporda çözüme ilişkin şu ifadelere yer veriliyor, "Türkiye’de NEET oranlarının yüksekliği, ekonomik göstergelerin ötesinde, eğitimden istihdama geçişteki zayıf bağlantılar, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve bölgesel dengesizliklerle birlikte değerlendirilmelidir. Bu sorun yalnızca istihdam politikalarıyla değil, kapsayıcı sosyal politikalar ve cinsiyet eşitliği odaklı reformlarla çözülebilir."
NEET Gençlerin işgücü dışında kalma sebepleri
Raporda, gençlerin işgücü dışında kalma nedenleri şöyle sıralanıyor:
NEET grubundaki gençlerin önemli bir bölümü, çalışmayı tercih etmediklerini belirtiyor. 2023 Hanehalkı İşgücü Anketi verilerine göre, bu tercihler cinsiyetler arasında belirgin biçimde farklılaşıyor.
Kadın NEET’lerin çok büyük bir kısmı (yüzde 78,9), çalışmama nedenini “ev işleriyle meşgul olma” veya “çocuk bakımı” olarak gösteriyor. Bu bulgu, hane içi sorumlulukların büyük ölçüde kadınlar tarafından üstlenildiğini ve toplumsal cinsiyet rollerinin kadınların işgücüne katılımını sınırladığını ortaya koyuyor. Türkiye’de bakım hizmetlerinin kamusal düzeyde yetersiz olması, bu eğilimi daha da güçlendiriyor.
Erkek NEET’lerde tablo farklı. Bu grupta en yaygın gerekçe “sağlık sorunları veya engellilik” (yüzde 34,9) ile “kişisel nedenler” (yüzde 45,8) olarak öne çıkıyor. Yaklaşık 670 bin genç erkek, eğitimini tamamladığı hâlde çalışmıyor ve iş aramıyor. Bu denli yüksek oranlar, bazı genç erkeklerin gerçek nedenlerini belirtmekten kaçındığını ya da kayıt dışı ve kanun dışı gelir faaliyetlerine yönelmiş olabileceğini düşündürtüyor.
Sonuç olarak, kadınlarda çalışmama davranışı büyük ölçüde toplumsal cinsiyet normları ve bakım yükü ile açıklanabilirken, erkeklerde nedenler daha karmaşık ve kısmen gizli kalıyor. NEET oranlarının azaltılması için, yalnızca istihdam yaratmaya değil, cinsiyet rollerinin yeniden tanımlanmasına ve bakım altyapısının güçlendirilmesine odaklanan sosyal politikalara ihtiyaç var.
Bloomberg HT