Bu hafta ki yazımızda en çok karşılaşılan faiz türleri itibariyle, faiz geliri elde eden gerçek kişilerin yani bir diğer ifadeyle menkul sermaye iradı elde edenlerin, elde ettikleri gelirin çeşidine göre beyanname verip vermeyeceklerini, eğer beyanname vereceklerse nelere dikkat etmeleri gerektiğini anlatmaya çalışacağım.
Menkul Sermaye İradı Nedir?
Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır.
Aşağıda yazılı gelirler menkul sermaye iradı sayılmaktadır;
• Her türlü hisse senetlerinin kar payları (temettü gelirleri),
• İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited şirket ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar),
• Kurumların idare meclisi Başkan ve üyelerine verilen kar payları,
• Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile diğer her türlü tahvil ve bono faizleri (Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler dahil olmak üzere),
• Her türlü alacak faizleri,
• Mevduat faizleri,
• Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,
• İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
• Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri,
• Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve katılım bankalarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
• Yatırım fonlarının katılma paylarına ödenen kar payları,
• Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile iktisap veya elden çıkarılması karşılığında sağlanan menfaatler (Repo gelirleri),
• Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile sigorta ve emeklilik şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları,
• Bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları,
• Yukarıda sayılanlar dışında Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre ihraç edilen her türlü sermaye piyasası aracından elde edilen kar payı, faiz, kira vb. gelirler.
Yukarıda yazılı iratlar, bunları elde eden sermaye sahibinin ticari faaliyetine bağlı bulunduğu takdirde, ticari kazancın tespitinde dikkate alınır.
Menkul Sermaye İratlarının Yıllık Beyanname İle Beyan Edilmesi,
Gerçek kişilerce 2023 takvim yılında elde edilen menkul sermaye iratlarının bir kısmı beyan edilecek gelir toplamının 150.000 TL’yi (2024 takvim yılı için 230.000 TL) aşması halinde, bir kısmı ise vergi kesintisine ve istisnaya tabi olmadıkları için 8.400 TL’yi (2024 takvim yılı için 13.000 TL) aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edilecektir.
Tutarı Ne Olursa Olsun Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları,
Aşağıda sayılan menkul sermaye iratları tutarı ne olursa olsun beyan edilmez ve diğer gelirler nedeniyle verilen beyannameye de dahil edilmez;
1. Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulmuş olan (Ticari kazançla ilişkisi olmaması şartıyla);
• Mevduat faizleri,
• Katılım Bankalarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
• Repo gelirleri,
• Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirler,
2. 10/7/2001 tarihinden önce kurulmuş olanlar hariç olmak üzere tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin ve bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları.
3. Kurumlar vergisi mükelleflerince 31/12/1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar payları.
4. Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları.
8.400 TL’lik Tutarı Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları,
Türkiye’de vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan aşağıda belirtilen menkul sermaye iratları 8.400 TL’lik tutarı aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edileceklerdir;
1. Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri,
2. Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (1/1/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler),
3. İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
4. Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri,
5. Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (Yurt dışından elde edilen ve GVK 22/4 Md’ye göre istisna kapsamında olan kar payları hariç),
6. Her türlü alacak faizleri.
Burada bahsedilen 8.400 TL’lik tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Buna göre, menkul sermaye iradı olarak elde edilen gelir 8.400 TL’yi aşıyorsa elde edilen gelirin tamamı beyan edilecektir.
150.000 TL’lik Tutarı Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları,
Elde edilen gelirin 150.000 TL’yi aşması halinde aşağıdaki gelirlerin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilecektir;
1. 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan her çeşit tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden elde edilen gelirler (Eurobondlar için ihraç tarihinin önemi bulunmamaktadır.),
2. Tam mükellef kurumlar tarafından yurt dışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler,
3. Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları.
Menkul sermaye iratları toplamının 150.000 TL’yi aşıp aşmadığının tespitinde, indirim oranı ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlarının, indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması gerekmektedir.
İndirim Oranı Uygulanarak Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları,
Gelir Vergisi Kanununda bazı menkul sermaye iratlarının enflasyondan arındırıldıktan sonra kalan tutarlarının vergilendirilmesi öngörülmüştür.
Enflasyondan arındırmaya ilişkin indirim oranı 2023 yılı için % 352,38 olarak belirlenmiştir.
Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (TL cinsinden) Faiz Geliri,
İhraç tarihi,
• 1/1/2006 tarihinden önce indirim oranının birden büyük olması nedeniyle beyan edilmeyecektir.
• 1/1/2006 tarihinden sonra Geçici 67 nci madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir.
Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (Dövize, altına veya başka bir değere endeksli) Faiz Geliri,
İhraç tarihi,
• 1/1/2006 tarihinden önce 150.000 TL’yi aşıyorsa beyan edilecektir.
• 1/1/2006 tarihinden sonra Geçici 67 nci madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir.
Eurobond Faiz Geliri,
Vergi uygulaması bakımından Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu gibi değerlendirilmekte olan Eurobondlar yurt dışında ihraç edilmiş olduğundan geçici 67 nci madde kapsamında değildir. Dolayısıyla ihraç tarihine bakılmaksızın 2023 takvim yılında elde edilen ve 150.000 TL’yi aşan Eurobond faiz gelirleri beyan edilecektir.
Yıllık Beyannameye Dahil Edilen Kazanç Ve İratlardan Yapılacak İndirimler,
Yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlere ilişkin indirimler Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi ile diğer kanunlarda belirtilmiştir. Gelir vergisi matrahının tespitinde gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıda belirtilen indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek bir gelirin bulunması ve yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması gerekmektedir.
Menkul sermaye iratlarından indirim konusu yapılabilecek hususlar şunlardır;
• Hayat/şahıs sigorta primleri,
• Eğitim ve sağlık harcamaları,
• Beyan edilecek gelirden sınırlı olarak indirilebilecek bağış ve yardımlar ile tamamı indirilebilecek bağış ve yardımlar,
• Sponsorluk harcamaları,
• Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kampanyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni ve nakdi bağışlar,
• İktisadi işletmeler hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar,
• Bireysel katılım yatırımcısı indirimi,
• Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bazı bağış ve yardımlar.
Beyannamenin Verilme Zamanı ve Yeri,
2023 takvim yılında elde edilen beyana tabi menkul sermaye iratlarının, Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile 1 Mart - 1 Nisan 2024 (31 Mart 2024 tarihinin hafta sonuna rastlaması nedeniyle) tarihleri arasında beyan edilmesi gerekmektedir.
Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi;
• Hazır Beyan Sistemi aracılığıyla internet ortamında,
• Dijital Vergi Dairesi (Hazır Beyan Sistemi) aracılığıyla internet ortamında,
• Hazır Beyan mobil uygulaması aracılığıyla da cep telefonundan,
• Vergi dairesinden alınan kullanıcı kodu, parola ve şifre ile mükellefin kendisi ya da 3568 sayılı Kanun gereği elektronik beyanname gönderme aracılık yetkisi almış meslek mensupları ile elektronik beyanname aracılık sözleşmesi imzalanarak Dijital Vergi Dairesi (e-Beyanname Sistemi) ile elektronik ortamdan,
verilebilir.
Ayrıca, bu mükelleflerin takvim yılı içinde;
• Memleketi terk etmesi halinde, memleketi terkten önceki 15 gün içinde,
• Ölümü halinde, ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde vefat eden kişi namına varis tarafından,
Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile beyanda bulunulması gerekmektedir.
Erol ÇEMBER
Yeminli Mali Müşavir
