<p style="text-align: justify;"><strong>Depremin</strong> yarattığı yıkımın boyutları, her geçen gün daha da belirginleşiyor. Depremin etkilediği alanın büyüklüğü, ölü ve yaralı sayısının yüksekliği, yaşamın normale dönmesinin çok uzun zaman alacağını gösteriyor. Yaraları sarıp, bir an önce normal hayata dönmek gerekiyor demek; kayıp yaşamamış insanlar için kolay. Yakınlarını, anılarını, geçmişlerini kaybetmiş insanlar için, bu söylem çok anlam ifade etmiyor olsa da hayat devam ediyor!</p> <p style="text-align: justify;">Depremden etkilenen 11 ilin mücbir sebep hali kapsamına alınması ile birlikte; mücbir sebep kapsamına alınan mükellef sayısı 800.000'in üzerine çıktı. Bugün sizlere; depremden etkilenen mükelleflerin depremde zayi olan defter ve belgeleri ile ilgili “zayi belgesi” alma zorunluluğundan bahsetmek istiyorum.</p> <p style="text-align: justify;"><strong>MUHAFAZA VE İBRAZ YÜKÜMLÜLÜĞÜ DEVAM EDİYOR</strong></p> <p style="text-align: justify;">Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, Türk Ticaret Kanunu'na göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Yine tacir, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür. Sonuç olarak tacir, ticari işlemlerin kurulmasına, icrasına veya iptaline ilişkin olmakla birlikte ticari defterlerin anlaşılması ve düzenlenmesi için gerekli olan her türlü belgeyi saklamakla yükümlüdür. Defter ve belgelerin saklama süresi 10 (on) yıl olarak belirlenmiştir (TTK md. 82/5).</p> <p style="text-align: justify;">Defter ve belgeleri 10 yıllık süre içerisinde deprem nedeniyle zarara uğrayarak zayi olan tacirlerin, ziyaı öğrendiği tarihten (7417 sayılı Kanun'la 05.07.2022 tarihinden geçerli olmak üzere süre 15 günden 30 güne çıkartılmıştır) itibaren 30 gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yer yetkili asliye ticaret mahkemesinden kendisine bir belge verilmesini istemesi gerekmektedir.</p> <p style="text-align: justify;">Bu dava, yalnızca tacirler tarafından açılabilecek, kişinin esnaf ya da serbest meslek faaliyeti yürüttüğü anlaşıldığı takdirde, aktif husumet ehliyeti yokluğundan dava reddedilecektir.</p> <p style="text-align: justify;">Zayi belgesi talebiyle mahkemeye başvurulurken; talebe konu defter ve belgelerin dökümü listeler (ait oldukları yıllar, seri no, fatura no vb) ayrıntılı şekilde belirtilmeli, olayı tevsik eden tespit raporu, ekspertiz raporu vb gibi belgeler de temin edilebildiği ölçüde dilekçe ekinde yer almalıdır.</p> <p style="text-align: justify;"><strong>ZAYİ BELGESİ ALMAMANIN HUKUKİ SONUÇLARI</strong></p> <p style="text-align: justify;">Zayi olan ticari defter ve belgelerle ilgili zayi belgesi alınmaz ise Vergi Usul Kanunu uyarınca, ticari defter ve belgelerin incelemeye yetkili olan kişi veya kurumlara ibraz edilememesi re'sen vergi tarhı sebebi olarak düzenlendiği için, vergi tarhiyatı gündeme gelecek KDV indirimleri reddedilerek, 3 kat vergi ziyaı cezalı tarhiyat yapılacaktır. Ayrıca, defter ve belgeleri “gizleme” suçu nedeniyle asliye ceza mahkemesinde hapis cezası talebi ile yargılama yapılacaktır.</p> <p style="text-align: justify;">Ayrıca 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre, tarafların veya karşı tarafın delil olarak dayandığı ticari defter ve belgeleri mahkemeye ibraz etme yükümlülükleri bulunmaktadır. Deprem nedeniyle defter ve belgelerin zayi olduğu iddia edilse de zayi belgesi dosyaya sunulmaz ise bu iddia, mahkeme tarafından dikkate alınmayacaktır. Zayi belgesi alan tacir, ibraz yükümlülüğünden kurtulacak, hatta ve hatta karşı taraf delillerini yalnızca zayi olan belgelere dayandırmış ise davasını ispat olanağından yoksun kalacaktır. Bununla birlikte, uyuşmazlıktaki ispat yükünün zayi belgesi alan tarafta olduğu durumlarda artık zayi olan defter ve belgelerden faydalanılamayacağı için iddiaların başka vasıtalarla ispatının gerekeceği tabiidir.</p> <h2 style="text-align: justify;">Yapılması gerekenler</h2> <p style="text-align: justify;"><strong>Asrın</strong> felaketi olarak adlandırılan “deprem” felaketinin; vergi, sigorta ve ticari yaşamı ilgilendiren “zayi belgesi” ile birlikte acilen çözüme kavuşturulması gereken sorunlarını aşağıda özetlemeye çalıştım. Depremden sonra bir de bu sorunlarla uğraşılmaması için, gerekenler acilen yapılmalıdır.</p> <p style="text-align: justify;">■ Deprem nedeniyle zayi olan belge ve kanuni defterlerin elektronik nüshaları, Gelir İdaresi Başkanlığı'ndan yazılı talep halinde alınabilmelidir. Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi İşlem Sistemi'nde yer alan verilerin ve kayıtların belge yerine geçmesi için düzenleme yapılmalıdır.</p> <p style="text-align: justify;">■ Şirket merkezi deprem bölgesi dışında ama üretim merkezleri deprem bölgesi içinde kalan ve depremde büyük zarara uğrayan işletmelerin mücbir sebep hali durumu da ayrıca değerlendirilmelidir.</p> <p style="text-align: justify;">■ Deprem bölgesindeki mükelleflerin e-imza ve mali mühürleri, ilgili kuruluşlar tarafından tekrar ücretsiz olarak oluşturulup mükelleflere tekrar verilmelidir.</p> <p style="text-align: justify;">■ Depremde zayi olan bina, demirbaş ve malların bedellerinin takdirinde bölgedeki maliye teşkilatlarının uğradığı yıkım da dikkate alınarak, Takdir Komisyonları yerine pratik çözümler getirilmelidir. Ticaret ve Sanayi Odaları'nın hazırladığı ekspertiz raporları ile gayrimenkul değerleme şirketleri tarafından düzenlenen değerleme raporları yeterli<br /> görülebilir.</p> <p style="text-align: justify;">Sözcü | Nedim TÜRKMEN</p>