Bu hakkın temel amacı, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışmanın yalnızca ücretle değil, işçinin dinlenme ihtiyacını da gözeten bir telafi uygulanmasıyla karşılanmasını sağlamaktır.
Haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği işyerlerinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir. Buna karşın işyerindeki haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği hallerde, belirlenen haftalık çalışma süresi ile 45 saat arasında yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak ifade edilmektedir.
Fazla çalışma ücreti, işçinin yaptığı her bir saat fazla çalışma için, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesiyle ödenmelidir. Fazla sürelerle çalışma ücreti ise işçinin saatlik normal ücretinin %25 yükseltilmesi suretiyle hesaplanmalı ve ödenmelidir.
Bununla birlikte, işçinin kendi talebine bağlı olmak kaydıyla, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında ücret yerine serbest zaman kullanılması da mümkündür.
İş Kanunu'nun "Fazla çalışma ücreti" başlıklı 41'inci maddesinde, "Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir." hükmü yer almaktadır.
İlgili hüküm ayrıntılı olarak incelendiğinde fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığı serbest zaman kullanılması "işçinin isteğinde" bağlanmıştır. Hüküm, açıkça işçinin isteğine bağlı bir hak olarak düzenlenmiş olması nedeniyle işverenin, işçinin talebi veya onayı olmaksızın fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığını tek taraflı şekilde serbest zaman olarak kullandırması mümkün değildir. Aksi yöndeki uygulamalar, işçinin fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücretine ilişkin hakkını ortadan kaldırmamaktadır.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine;
* Fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı,
* Fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı,
Serbest zaman olarak kullanabilir.
Bu doğrultuda, işçinin yaptığı fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında serbest zaman kullanmak istemesi halinde, işveren tarafından serbest zaman altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullandırılmalıdır.
İşveren tarafından işçinin serbest zaman hakkı elinden alınırsa idari para cezasının gündeme gelmesi söz konusu olacaktır. Diğer yandan, yapılan fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında işçinin talebi olmadan işverence tek taraflı olarak serbest zaman kullandırılmamalıdır.
İş Kanunu'nun 102/c maddesi uyarınca fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren, bu durumdaki her işçi için 3.837 TL idari para cezası ile karşılaşacaktır.
KARABATAK'TAN KAHVALTI HABERLERİ
Bu satırları, Adıyaman'dan gelen güzel bir edebiyat müjdesini paylaşarak tamamlamak isterim. Memleketim Adıyaman'ın yetiştirdiği önemli gazeteci ve mizah yazarlarından Naif Karabatak, deneme-mizah türündeki üçüncü kitabı "Kahvaltı Haberleri" ile okurla yeniden buluştu. Gündelik hayatın içinden yakaladığı ayrıntıları ince bir mizah ve güçlü bir gözlemle harmanlayan Karabatak, bu kitabında da okurunu tebessümle düşünmeye davet ediyor.
28 mizahi öykü ve denemeden oluşan Kahvaltı Haberleri'nin edebiyat yolculuğunun uzun soluklu olmasını diliyor, Adıyaman'ın bu kıymetli kalemini yeni kitabı dolayısıyla tebrik ediyorum. Kitap, Kitapyurdu.com'un internet sitesinden temin edilebileceği gibi, internet üzerinden kitap satışı yapan diğer kitap satış sitelerinden de temin edilebiliyor. Okurlarına keyifli ve bol gülümsemeli okumalar.