İşverenler SGK eksik gün bildirim yükümlülüğü ve risklerinin farkında mı?

Nitekim, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2022 yılı istatistik verilerine göre, asgari ücretten  primi ödenen kişilerin aynı zamanda ay içindeki prim gün sayılarının da düşük gösterildiği, ücret  seviyesi yükseldikçe ay içindeki prim gün sayısının arttığı (30 güne yaklaştığı), SGK’ya bildirimi  yapılan tüm sigortalılar üzerinden bir hesaplama yapıldığında ise, çalışanların ortalama olarak 26  gün üzerinden (4 gün eksik olarak) primlerinin ödendiği görülmektedir.

Doğal olarak, çalışanların 30 gün yerine daha az gün üzerinden primlerinin ödenmesinin yukarıda  belirtildiği şekilde daha az sigorta prim ödeme amacına yönelik olabileceği gibi, hukuki anlamda  haklı bir nedeni olabilecektir. 

SGK 2000 yılından buyana eksik gün kontrolü yapıyor 

Eksik gün bildiriminden kaynaklanan kayıtdışılığın önlenmesi amacıyla sosyal güvenlik  mevzuatında ilk olarak 4447 sayılı Kanunla 1 Ocak 2000 tarihinden geçerli olmak üzere  işverenlere çalışanların ay içindeki eksik gün ve kazanç bildirimlerinin nedenlerinin  belgelendirilmesi zorunluluğu getirilmiş ve bu husus değişen mevzuat çerçevesinde bugüne kadar  geçerliliğini ve güncelliğini korumuştur. 

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 86 ncı maddesinde “Ay içinde  bazı iş günlerinde çalıştırılmayan ve ücret ödenmeyen sigortalıların eksik gün nedeni ve eksik  gün sayısı, işverence ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgesinde veya muhtasar ve prim hizmet  beyannamesiyle beyan edilir. Sigortalıların otuz günden az çalıştıklarını gösteren eksik gün  nedenleri ile bu nedenleri ispatlayan belgelerin şekli, içeriği, ekleri, ilgili olduğu dönemi,  saklanması ve diğer hususlar Kurumca çıkarılan yönetmelikle belirlenir.

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Kurumca istenilmesine  rağmen ibraz edilmemesi veya ibraz edilen bilgi ve belgelerin geçerli sayılmaması halinde otuz  günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet  beyannamesi, yapılan tebligata rağmen bir ay içinde verilmemesi veya noksan verilmesi  halinde Kurumca re’sen düzenlenir ve muhteviyatı primler, bu Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.” Şeklinde düzenleme yapılmıştır 

Bu düzenlemeye istinaden, sigortalıların otuz günden az çalıştıklarını gösteren eksik gün nedenleri  ile bu nedenleri ispatlayan belgelerin neler olduğu ve diğer hususlar Sosyal Sigorta İşlemleri  Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. 

Eksik gün nedenleri ve kodları 

SGK, kanunla kendisine verilen yetkiye istinaden sigortalıların otuz günden az çalışma  durumunun gerekçesi olabilecek halleri ve kodlarını aşağıdaki şekilde belirlemiştir.

Bu çerçevede, ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin; 

1. Kurumca elektronik ortamda alınabilenler hariç Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti  sunucularından veya işyeri hekimlerinden alınmış istirahatli olduğunu gösteren rapor,
2. Sigortalı ve işverenin imzasını taşıyan ücretsiz veya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin  belgesi, 
3. Sigortalıya tebliğ edilen disiplin cezası uygulamasına ilişkin belge, 
4. Gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkin belgeler, 
5. Kısmi süreli çalışmalara ait sigortalı ve işverenin imzasını taşıyan yazılı iş sözleşmesi,
6. Sigortalının imzasını taşıyan puantaj kayıtları,
7. Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin  durdurulduğunu veya işe ara verildiğini gösteren ilgili resmî makamlardan alınan yazı örneği, g) İşe devamsızlığa ilişkin belgeler, 
8. İş sözleşmesinin feshedildiği tarihte çalışılmadığına dair belge, 
9. Kısa çalışma ödeneği alındığına dair ilgili resmî makamlardan alınan belge,
10. 5434 sayılı Kanunun mülga ek 76 ve mülga geçici 192 nci maddelerine tabi olunduğunu gösterir  belge, 
11. Yarım çalışma ödeneği alındığına dair ilgili resmî makamlardan alınan belge,
12. İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programı İSG-KATİP üzerinden alınan  sözleşmeler, 

eksik çalışmaya ilişkin belgeler olarak kabul edilmektedir. 

Eksik günleri kanıtlayan belgeler düzenlenecek, ancak SGK’ya her ay  verilmeyecek 

18 Ağustos 2021 tarihinde yapılan yönetmelik değişikliğine göre yukarıda belirtilen eksik gün  bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde/muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde  belirtilmesi (kodlanması) yeterli olup, eksik çalışmaya ilişkin belgelerin ilgili ayda düzenlenecek  olmakla birlikte her ay SGK’ya gönderilmeyecektir. Bu belgeler Kurum tarafından istendiğinde  ibraz edilebilir şekilde işyerinde saklanacaktır. 

Eksik gün nedenlerini kanıtlayan belgeler 10 yıl saklanmalı 

Sosyal güvenlik mevzuatına göre, işverenler ve işyeri sahipleri; işyeri defter, kayıt ve belgelerini  ilgili olduğu yılı takip eden yılbaşından başlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl  süreyle, tasfiye ve iflâs idaresi memurları ise görevleri süresince saklamak ve Kurumun  denetim ve kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halinde de onbeş gün içinde ibraz  etmek zorundadırlar. 

Dolayısıyla, işleri kayıt ve belgelerinden sayılan “ay içindeki eksik günleri kanıtlayan  belgelerin” yukarıda belirtilen sürelerce saklanması gerekmektedir.  

Eksik gün bildirim yükümlülüklerine uyulmamasının yaratacağı riskler 

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Kurumca yapılan tebligata  rağmen onbeş gün içinde ibraz edilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin yukarıda  belirtilen usul ve esaslara uygun düzenlenmemiş olması halinde Kurumca geçersiz  sayılarak, otuz günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi SGK tarafından re’sen  düzenlenmekte ve muhteviyatı primler gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil  edilmektedir. 

Bunun dışında, eksik günlerle ilgili düzenlenen prim belgelerinden dolayı aylık asgari ücretin iki  katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin  yarısı tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. 

Yukarıda belirtilen yaptırımlara ilave olarak, çalışanların prim gün sayısı ve kazançlarının SGK’ya  eksik bildirilmiş olması nedeniyle işyerinin yararlanmış olduğu 6661 Asgari Ücret Destekleri varsa  bunlar iptal edilip, gecikme cezası ve gecikme zammı ile geri alınmaktadır. 

Sonuç olarak; kayıt dışı istihdamla mücadele yöntemlerinden olan eksik gün bildirimi  uygulaması işverenler açısından prim, gecikme zammı, idari para cezası, asgari ücret desteklerinin  iptali gibi yaptırımı olan bir yükümlülük olduğundan, işverenlerin eksik gün bildirimi ile ilgili  yükümlülüklerine dikkat etmeleri gerekmektedir.

PWC | Celal ÖZCAN