2017 yılının Orta Vadeli Programı’nda yer alan ifade şu şekildeydi: Kamu kurumlarında taşıt kullanımında maliyet etkinlik analizleri yapılarak tasarruf sağlamaya yönelik gerekli tüm tedbirler alınacaktır.
Henüz ne Rahip Brunson krizi vardı ne de bitmeyen döviz krizinin başında olduğumuzu biliyorduk…
Yıl 2018’i gösterdiğinde eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak “Kamu harcamaları ile ilgili tasarruf tedbirleri alınmaya başlandı” açıklamasını paylaştı kamuoyuyla. Ancak 2017’de 47,8 milyar liralık bütçe açığı, 2018’de 72,6 milyar liraya yükseldi.
30 Haziran 2021 tarihinde ise “Tasarruf Tedbirleri” konulu Cumhurbaşkanlığı Genelgesi açıklandı. Bu genelge, AK Parti döneminde açıklanan 10 genelgeden sonuncusuydu.
2021 tarihli bu belge, “Kamu kurum ve kuruluşlarınca taşıt edinimleri ihtiyaç analizlerine dayandırılacak, acil ve zorunlu haller dışında her ne suretle olursa olsun yeni taşıt edinilmeyecek” ifadesine yer vermişti.
Kamu kurumlarının 2020’deki taşıt sayısının, 2021’den başlayarak 2023’e kadar en az yüzde 20 azaltılacağı ifade ediliyordu.
Bunun dışında “Taşınmaz edinimi ve kiralanması” başlığı altında “yurtiçinde ve yurtdışında hiçbir surette hizmet binası, lojman, her ne adla olursa olsun memur evi, kamp, kreş, eğitim, dinlenme ve benzeri sosyal tesis ve bunlarla ilgili arsa ve arazi satın alınmayacak, kamulaştırılmayacak, yeni kiralama yapılmayacak ve yeni inşaata başlanmayacak” ifadesi vardı.
O tarihte, “Temsil ve ağırlama ödenekleri, zorunlu haller dışında kullanılmayacak” diyen genelge, “zorunlu hallerin” ne olduğunu açıklamıyordu ancak şu ifade vardı: Uluslararası toplantılar ile milli bayramlar hariç açılış, konferans, seminer, yıl dönümü ve benzeri kutlama ve organizasyonlara ilişkin faaliyetler nedeniyle gezi, kokteyl, yemek ve benzeri davetler düzenlenmeyecek, hediye verilmeyecek ve diğer adlar altında ödeme yapılmayacak.
Son Cumhurbaşkanlığı Genelgesi yayımlandığından bu yana ne kadar yol katedildi?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre merkezi yönetim bütçesi 2021 yılında 201,5 milyar lira, 2022’de ise 142 milyar 660 milyon açık verdi. Türkiye’yi sarsan deprem felaketinin yaşandığı 2023 yılında ise 1,37 trilyon TL açık verildi.
Bir de kamuoyunda en fazla tartışma yaratan kalemlere bakalım. (Genel Yönetim Giderleri değil, Merkezi Yönetim Giderleri alınmıştır)
Merkezi Yönetim, TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Hakimler ve Savcılar Kurulu, Sayıştay, tüm bakanlıklar, bu bakanlıklara bağlı başkanlıklar (Diyanet İşleri Başkanlığı, İletişim Başkanlığı vs.), genel müdürlükler, üniversiteler ve diğer 43 özel bütçeli kurum (Türk Dil Kurumu, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü, TÜİK, Türkiye Uzay Ajansı vs.) ile düzenleyici ve denetleyici kurumları içeriyor.
“Taşıt alımları” kalemine bakıldığında, taşıt sayısının 2021-2023 arasında söz verildiği gibi yüzde 20 azaltılmasından ziyade, üç kat artan bir taşıt alım harcaması görüyoruz.
Gayrimenkul alımları için yapılan harcamalarda ise 2020’den 2023’e kadar yüzde 500’den fazla artış karşımıza çıkıyor.
Halkın en fazla eleştirdiği “temsil ve tanıtma masrafları” ise dört yıl önce 133 milyon 216 bin lirayken, seçim yılı 2023’te 2 milyar liraya dayandı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2024 yılı için henüz ilk çeyrek verilerini açıklamış durumda. Son üç yılın ilk çeyrek verilerine baktığımızda ise yalnızca taşıt alımlarında ciddi bir gerileme olduğunu, yerel seçimlerin de genel seçimler gibi “temsil tanıtma giderlerini” katladığını görüyoruz.
Daha önce pek çok kez gündeme gelen, hakkında genelgeler yayımlanan “kamuda tasarruf” meselesi son bir yıldır bir miktar daha ciddiyet kazanmış durumda.
Şimşek’ten tüm kamu kurumlarına genelge
Mehmet Şimşek’in genel seçimlerden sonra göreve gelir gelmez yaptığı ilk işlerden biri yeni bir kamuda tasarruf genelgesi yayınlamaktı.
17 Temmuz 2023’te kamu kurumlarına gönderilen genelgede deprem kaynaklı maliyetler haricinde tüm harcamaların yeniden gözden geçirilmesi gerektiği belirtilerek, tasarruf takibinin tavizsiz sağlanacağı söylendi.
Bu genelge, esasında, 30 Haziran 2021 tarihli “Tasarruf Tedbirleri” konulu Cumhurbaşkanlığı Genelgesi‘nin devamı niteliğinde.
Tasarruf paketi, 2024’ün ikinci yarısından itibaren güçlü şekilde devreye girecek
Şimşek göreve geldiğinden beri, kamuda nelerden tasarruf edileceği konusunda çalışmalar yürütülüyordu ve bu çalışmanın sonuçları 13 Mayıs 2024’de Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde açıklandı.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz tarafından açıklanan “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi” kapsamında kamuda tasarruf artış ve harcama kontrolü 2024’ün ikinci yarısından itibaren güçlü şekilde devreye gidecek.
Şimşek ve Yılmaz’ın açıklamasına göre bu ilk paket değil, son paket de olmayacak. Gelecek dönemde kamu ihale reformu, KİT’lerde yönetişim reformu, vergide adalet ve etkinlik, kayıt dışılıkla mücadele gibi alanlarda yapılan çalışmalar da kamuoyu ile paylaşılacak.
Depremin maliyeti ne kadar?
Beştepe’de gerçekleşen basın toplantısında paketin genel çerçevesini paylaşan Cevdet Yılmaz, sadece merkezi idare bütçesinden deprem için tahsis edilen ödeneğin 2023 yılında 960 milyar lira olduğunu söyledi. 2024 yılı başlangıç ödeneği ise 1 trilyon 28 milyar Türk lira.
2023’te bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 5,2 olduğunu söyleyen Yılmaz, “Deprem harcamaları hariç tutulduğunda bu açık yüzde 1,6 seviyesine kadar gerilemektedir” ifadesini kullandı.
Şimşek’e göre ise son bir yılda yapılan tasarruflar olmasaydı bütçe açığının milli gelire oranı yüzde 9-10’lara çıkabilirdi.
Gelelim bugüne kadarki tedbirlere kıyasla “çok daha sıkı bir izleme ve denetlemeye” tâbi olacağı ifade edilen “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”nin detaylarına.
Bakan Şimşek’in açıklamasına göre kamuda tasarruf alanları sekiz başlıkta toplanmış durumda. Bunlar: Taşıtlar, binalar, kamu istihdamı, idari yapılanmada etkinlik, yurt dışı geçici görevler, enerji ve atık yönetimi, haberleşme giderleri ve diğer cari harcamalar.
Üç yıl yeni taşıt alınmayacak
Aslında daha önce de var olan ancak yeniden geliştirilen bir sistem üzerinden taşıt sayısı, yaşı, kilometresi ve kullanımı takip edilecek. “Kamu Filo Yönetim Sistemi” ile belli başlı standartlar getirilecek. Bu sistemin hedefi, ilerleyen aşamada taşıtların ortak bir havuzda toplanarak kurumlar arası kullanımına zemin hazırlamak.
Ambulans, savunma ve güvenlik gibi alanlardaki zorunlu ihtiyaçlar hariç, üç yıl boyunca yeni araç satın alınmayacak ve kiralanmayacak. Mevcut kiralık taşıt sözleşmeleri de izin alınmadan yenilenmeyecek. Kanunda belirtilen makam, idare veya kişiler hariç yabancı menşeli araç kullanımı da durdurulacak.
İhtiyaç fazlası olan veya ekonomik ömrünü tamamlamış taşıtlar tasfiye edilecek. Bunun için Özelleştirme İdaresi görevlendirilecek.
Nisan sonunda Mehmet Şimşek’in talimatıyla 500 makam aracı satışa çıkarılmıştı. İkinci aşamada ise 1000 araçlık bir tasfiye listesi hazırlanmış durumda. Ekotürk’ün Bakanlık kaynaklarından ulaştığı bilgiye göre satılacak araç sayısı, her yıl değişiklik gösterebilir.
Tüm bunların yanında, savunma ve güvenlik hariç, toplu taşıma olan yerlerde, kamuda personel servisi hizmeti, sözleşme bitiminde sonlandırılacak.
Yeni lojman ve tesis alımı süresiz olarak yasaklandı
Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek’in açıklamasına göre deprem riski olan binalar hariç, yeni bina alımı ve yapımı üç yıl süreyle durduruldu. Kamu binalarına kişi başı metrekare standardı getirildi.
Mevcut binaların da kurumlar arasında etkin kullanımını sağlanacak ve yeni bina kiralamasına izin verilmeyecek. Şimşek, mevcut kiralamaların da belli bir takvime göre peyderpey sonlandırılacağını ifade etti.
“Doğal afet ve güvenlikle ilgili olanlar hariç, yeni lojman ve sosyal tesis alımını, yapımını ve kiralanmasını süresiz kaldırıyoruz” diyen Şimşek ayrıca mevcut sosyal tesislerin (savunma ve güvenlik hariç) ekonomiye kazandırılacağını aktardı.
Bakan’ın açıklamasına göre lojman kiraları ve sosyal tesis ücretleri de yeniden gözden geçirilecek, rayiç bedele göre bir düzenleme olacak. Mevcut durumda kamu lojmanlarının kiraları 566 lira ile 1160 lira arasında değişiyor.
Emekli olan kadar yeni personel alınacak
Yeni tasarruf paketi kapsamında üç yıl boyunca emekli olan kadar yeni personel istihdam edilecek. Açıktan atama izinleri de Bütçe Kanunu’nda net olarak belirlenecek.Ancak bu madde ile ilgili şöyle bir belirsizlik var: Yeni mezunlar ve kamu sınavlarına hazırlanan binlerce kişinin durumu ne olacak?
Destek personeli sayısının zaman içinde belirli program dahilinde azaltılacağını söyleyen Şimşek, kamuda esnek ve uzaktan çalışma modelinin geliştirileceğini de duyurdu.
Kamuda çalışanlar için yönetim kurulu ücretlerine tavan sınır getirilecek. Bu sınırı aşan kısmın bütçeye gelir kaydedilecek. Ancak bu konu, yasal düzenleme gerektirdiğinden, TBMM çatısı altında karar verilecek.
Fazla idari binalar birleştiriliyor
Tasarruf paketi içerisinde yer alan “idari yapılanmada etkinlik” başlığı altında dört madde var:
-İdari genişlemenin sınırlandırılması
-Kamu idarelerinde mükerrer yapılanmaların önlenmesi
-Bakanlıkların yurt dışı teşkilatlarının ihtiyaçlar çerçevesinde gözden geçirilmesi
-Tüm taşra teşkilatının (bölge/il bazında) etkinlik esasıyla gözden geçirilmesi
Örneğin birçok ilde hem defterdarlıkları hem de vergi dairesi başkanlıkları olan Hazine ve Maliye Bakanlığı, bu iki yapıyı birleştirecek.
Toplantılar artık otellerde değil, sosyal tesislerde
Kamu kuruluşlarının hizmet içi eğitim, toplantı gibi etkinlikleri bundan sonra otellerde değil, kamu tesislerinde gerçekleştirilecek.
Yurt dışı geçici görevlendirmelerin sınırlandırılacağını söyleyen Şimşek, “Buna yönelik harcamalar başlangıç ödeneğini hiçbir şekilde aşmayacak ve bu kaleme başka ödeneklerden aktarım yapılamayacak” diye konuştu.
2018’den beri devam eden proje: Sokak ve caddelerin ışıkları değişiyor
“Enerji ve atık yönetimi” başlığı altında yapılacaklardan ilki sokak ve cadde ışıklandırmasında LED dönüşümünün hızlandırılması olacak.
2024 yılında sokak ve cadde aydınlatılması için öngörülen ödeneğin 35 milyar lira olduğunu belirten Şimşek’e göre LED’e geçilmesi ile önemli oranda tasarruf sağlanabilir.
Sokak aydınlatmalarındaki LED dönüşümü 2018 yılında açıklanan Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’na dahil edilmişti. Bu plan dahilinde Türkiye’deki 7,5 milyon sokak lambasının yüzde 30’unun (2,25 milyon sokak lambası) 2023 yılına kadar değiştirilmesi planlanıyordu. Kamu bina ve tesislerinde enerji verimliğini artıran uygulamaların geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarından faydalanılması da diğer bir tasarruf kalemi. Ancak bu da yeni bir kalem değil. “Kamu Binalarında Enerji Tasarrufu” başlıklı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, 16 Ağustos 2019’da Resmi Gazete’de yayımlanmıştı. Bu genelgede kamu binaları için 2023 yılı sonuna kadar asgari yüzde 15 enerji tasarrufu sağlanması hedefi konulmuştu.
Temsil ve tanıtma ödenekleri yüzde 25 kesildi
Kamuda haberleşme ve iletişim giderlerinde de dijitalleşme yoluyla tasarrufa gittiklerini aktaran Şimşek, elektronik yazışmaya geçişi tamamlayıp elektronik tebligat sisteminin kullanımını yaygınlaştırdıklarını bildirdi.
Şimşek, yayın ve rapor gibi tanıtım amaçlı dokümanları basmak yerine, bunların elektronik ortamda paylaşılmasını sağlayacaklarını söyledi.
Bakan Şimşek, 2024 yılı temsil ve tanıtma ödeneklerinde yüzde 25 kesinti yaptıklarına, devam eden yıllarda bu kesintili ödeneği baz alacaklarına dikkati çekti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre 2024’ün ilk üç ayında temsil ve tanıtma için harcanan miktar, 825 milyon lira. Bu miktar geçen senenin aynı döneminde 131 milyar liraydı.
Mobilya alımları üç yıl duracak
Yukarıdaki başlıkların yanı sıra diğer başka cari harcamalarda da tasarrufa gidilecek. Uluslararası toplantılar ve milli bayramlar hariç, gezi, kokteyl, yemek vb. faaliyet düzenlenemeyecek. Benzer şekilde, ajanda, takvim, plaket, eşantiyon türü hediyeler, artık verilmeyecek.
Zorunlu haller hariç mobilya, tefrişat ve ofis donanımı gibi demirbaş alımları, 3 yıl süreyle durdurulacak. Kamu alımları, Devlet Malzeme Ofisi (DMO) aracılığıyla yapılacak.
İlave ödenek devri kapandı
Bakan Şimşek’in açıklamasına göre tüm bu başlıklar göz önünde bulundurulduğunda, deprem ve zorunlu harcamalar hariç, mal ve hizmet alım ödeneklerinde yüzde 10, yatırım ödeneklerinde ise yüzde 15 oranında kesinti yapılacak.
Yatırım projeleri, bütçe ödeneğine göre yürütülecek ve 2024’te hiçbir Bakanlık, ödeneklerini aşamayacak. Çünkü kendilerine ilave ödenek verilmeyecek. Kamu yatırımlarında aşağıdaki projelere öncelik verilecek:
Hazine ve Maliye Bakanlığı, bu alanların enflasyonla mücadeleye katkı sağlayacağını öngördüğü için söz konusu alanlara öncelik veriyor.
Son açıklanan tasarruf paketinin diğer genelge ve paketlerden farkı ne?
Mehmet Şimşek, bu soruya üç madde ile cevap veriyor. Bunlardan ilki Orta Vadeli Program’ın uygun olarak kamuda verimliliği artırarak tasarrufun artırılmasının amaçlanması.
İkinci olarak, bu paketle güçlü bir izleme, denetleme, raporlama ve yaptırım modelinin hayata geçeceği ifade ediliyor.
İzleme, denetim ve raporlama, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın kontrolünde olacak.Tedbirlerin uygulanması ve harcamaların mevzuata uygunluğu Bakanlık tarafından izlenecek, denetlenecek, Cumhurbaşkanlığına ve ilgili idarelere raporlanacak.
Tasarruf Genelgesi ve mali mevzuata aykırılık tespit edilirse Cumhurbaşkanlığı ve ilgili idareler idari yaptırım ve para cezası uygulayabilecek.
Hazine ve Maliye Bakanlığı kaynaklarının aktardığına göre idari yaptırım ve para cezasının detayları ve miktarları henüz net değil. Ancak “görevden almalar” dahi söz konusu olabilir.
Paketteki tedbirlerle ilgili kanun gerektiren hususlar ise Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin takdirinde olacak.
Son olarak, tedbirler bütün kamuyu kapsayacak şekilde uygulanacak. Yani, merkezi idareler, mahalli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeler ve fonlar, bütün kamu, bu tedbir paketinin kapsamında olacak.
Haber: Gökçen Tuncer
