<p style="text-align: justify;"><strong>Merkez Bankası Dijital Para Birimi Nedir?</strong></p> <p style="text-align: justify;">Elektronik para (dijital para, dijital döviz veya elektronik döviz), geleneksel kâğıt para ya da madeni para gibi değerlilik, kabul edilirlik, ticaret, biriktirme ve borç verme işlerine yarayan ama gene de bazı farkları olan bir sayısal unsur, bir değişim aracı, bir döviz cinsidir.</p> <p style="text-align: justify;">Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC; Central Bank Digital Currency) temelde elektronik para anlamına geliyor. Geleneksel nakit paralarda olduğu gibi bunu elinde bulunduran kişi merkez bankasının taahhüdüne sahip olmuş oluyor. Yine bununla elektronik ödemeler ve transferler yapılabilmekte.</p> <p style="text-align: justify;">Dijital paralar, hukuki açıdan fiziksel paralar gibi bir otorite tarafından oluşturulduğu için ağ içerisindeki işlemler bir merkezde düzenlenir. Merkez bankası tarafından kontrol edilen merkezi bir veri tabanı, para birimini yayınlar ve onu tanımlamak için her birime tıpkı banknotlarda olduğu gibi benzersiz bir seri numarası verir. Genellikle merkez bankaları elektronik para birimini mevcut ulusal para birimine de sabitler. Dijital paralar, ödeme işlemleri gerçekleştirmek için ağ bağlantılı elektronik kaynakları kullanır.</p> <p style="text-align: justify;">Dünya genelinde merkez bankaları tarafından oluşturulan, oluşturulduğu ülkenin yasal para birimini dijital olarak temsil eden ve genellikle dağıtık defter teknolojisi tabanlı olan token'lara merkez bankası dijital para birimi (CBDC) denir.</p> <p style="text-align: justify;">CBDC'ler, en basit anlatımla bir ülkenin kendi para birimini temsilen bastığı dijital paralardır. Çoğu CBDC, kripto paralar ile aynı teknolojiyi kullansa da iki varlık sınıfı bazı açılardan birbirinden ayrılmaktadır.</p> <p style="text-align: justify;"><strong>Neden Dijital Paralara İhtiyaç Duyulmakta?</strong></p> <p style="text-align: justify;">Kripto paraların yaygınlaşması, bilinirliğinin ve kullanımının artması, dünyayı artan bir hızla sarması yeni dünya düzeni ticaretinde kripto paraların kullanımının giderek artacağından ve bunun da devletleri neden ürküttüğünden daha önceki makalelerimde bahsetmiştim.</p> <p style="text-align: justify;">Devletleri ürkütmeleri de son derece doğal. Çünkü devletler hükümranlık yetkilerinden birisi olan para basma tekelini kaybetme ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Para basma yetkisinin kaybedilmesi demek aynı zamanda senyoraj gelirinin de kaybedilmesi anlamına gelmektedir. Paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı değer arasındaki farkın parayı basana sağladığı gelirden hiçbir devlet mahrum kalmak istemez. Elbette para basma yetkilerini kaybeden devletler para politikalarına müdahale ederek ekonomiyi yönlendirme yetkileri de zayıflayacaktır.</p> <p style="text-align: justify;">Bunlar elbette endişe edilmesi gereken konular. Ancak diğer taraftan da teknolojik gelişmenin önünde durmak pek mümkün değil. Piyasa dinamiklerine uymayan, uluslararası gelişmelere ayak uyduramayan düzenlemeler, orta ve uzun vadede sürdürülemez. Yasal düzenlemelerin gecikmesi, ortaya çıkması muhtemel sorunların daha ciddi ekonomik tahribat ve finansal kriz yaratmasına neden olabilir.</p> <p style="text-align: justify;">Çin, Rusya, Japonya, Tayland ve İngiltere Merkez Bankaları başta olmak üzere dünyadaki büyük küçük neredeyse tüm merkez bankaları geleneksel para birimleriyle ilgili giderek yükselen tehditlerle mücadele edebilmek ve daha kolay ödeme sistemleri geliştirmek için dijital para konusunda büyük bir çaba sarf ediyorlar. Avrupa Merkez Bankası da dijital Euro çalışmalarına start veren bir başka merkez bankası.</p> <p style="text-align: justify;">Kripto para piyasasının tüm dünyayı etkisi altına alarak büyümesi sonrasında, uzun zamandır konuyla ilgili çalışmalar yürüten Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) öncülüğünde Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu kuruldu. Dijital Türk Lirası Projesi'nin birinci faz çalışmaları kapsamında, Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki ilk ödeme işlemleri 2022 yılının sonunda başarılı bir şekilde gerçekleştirildi.</p> <p style="text-align: justify;">Merkez Bankası Dijital Türk lirası Araştırma Geliştirme Projesi ikinci faz pilot bulguları doğrultusunda, dijital Türk lirasının ödemeler için kullanımı testlerine başlandığı TCMB tarafından kamuoyu ile paylaşılmıştır. Dijital Türk lirası sisteminin dijital kimlik ve FAST (Fonların Anlık ve Sürekli Transferi) sistemleri ile entegre edilmesi planlanmaktadır. Entegrasyon için araştırma geliştirme faaliyetleri kapsamında bankalar ile araştırma, geliştirme ve test çalışmaları yapılması planlanmaktadır.</p> <p style="text-align: justify;">Blok zincir tabanlı geliştirildiği bilgisi kamuoyu ile paylaşılan dijital liranın kripto para sayılıp sayılamayacağı hususunda bir düzenleme henüz gündemde değil. Mevzuatın güncel gelişmeler ışığında güncellenmesi gerekmektedir. Yasa koyucu tarafından TCMB Kanunu, Bankacılık Kanunu, BDDK Mevzuatı, SPK Mevzuatı, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun vb. metinlerin merkez bankaları dijital paralarını ve bunların kullanımını içerecek şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu gerekliliğin temelinde, mevzuatımızın kripto paraların ödemelerde kullanılmasını yasaklaması yer almaktadır.</p> <p style="text-align: justify;">Merkez Bankası Dijital Para Birimi, TCMB tarafından üretilen bir dijital para birimidir. Bu para biriminin amacı, Türkiye'de yer alan kurum ve kuruluşlar arasında yapılan işlemleri kolaylaştırmak ve hızlandırmaktır. Merkez Bankası Dijital Para Birimi, Türk Lirası'nın dijital bir versiyonu olarak da düşünülebilir ve TCMB tarafından verilen bir hizmet aracılığıyla kullanıcılara sağlanır.</p> <p style="text-align: justify;">Merkez Bankası Dijital Para Birimi, dijital cüzdanlar aracılığıyla kullanılır. Bu cüzdanlar, kullanıcıların dijital para birimlerini saklamaları ve işlemlerini yapmaları için gerekli olan bir araçtır. Dijital cüzdanlar, kullanıcıların dijital para birimlerine erişmelerini ve işlemlerini gerçekleştirebilmelerini sağlar.</p> <p style="text-align: justify;"><strong>Dijital Türk Lira' sının Faydaları;</strong></p> <p style="text-align: justify;">• Parasal işlemler zaman ve mekân sınırı olmadan, internet aracılığıyla ve 7/24 kuralıyla dijital ortamda gerçekleştirilir.</p> <p style="text-align: justify;">• Para hareketleri düzenleyici ve denetleyici kurumların gözetimine ve denetimine açıktır.</p> <p style="text-align: justify;">• CBDC, sanal ortamda dijital olarak üretildiğinden üretim maliyeti sıfırdır. Devletin senyoraj gelirini önemli ölçüde arttırır.</p> <p style="text-align: justify;">• CBDC sisteminde bütün bu işlemler dijital ortamda kolay ve ucuz olacağı için paranın depolanması, bankalara ulaştırılması, bankalarda muhafaza edilmesi, bankalardan çekilmesi, taşınması gibi işlemlerden doğan işlem maliyetleri sıfıra meyledebilir.</p> <p style="text-align: justify;">• Merkez Bankası Dijital Türk Lirası sayesinde, Türkiye'de yer alan kurum ve kuruluşlar arasında yapılan işlemlerin kaydı daha kolay tutulur ve işlemlerin gerçekleştirilmesi sırasında oluşabilecek problemler önlenebilir.</p> <p style="text-align: justify;">Görüldüğü üzere teknoloji alanındaki rekabet artık finansal teknoloji alanına da sirayet etmiş bir halde. Bütün ülkeler gelişen teknolojiye ayak uydurmak zorundalar. Ancak düzenlemeler gerçekleştirilirken dünyada ki örneklerinin çok iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Kripto paraları yasaklayarak mücadele edilmesi mümkün değildir.</p> <p style="text-align: justify;">Tüm okuyucularıma sağlıklı günler dilerim.</p> <p style="text-align: justify;"><strong>Erol ÇEMBER <br /> Yeminli Mali Müşavir</strong></p>