5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu m.41 uyarınca hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, kamuoyunun bilgilendirilmesi amacıyla kurumlar her yıl faaliyet raporu hazırlar ve yayımlar. Her kurumun kendi web sayfasında bu raporlara ulaşılabilir.

Vergi Denetim Kurulu da 2022 yılına ilişkin faaliyet raporunu önceki gün yayımladı.

Söz konusu Raporda Vergi Denetim Kurulu'nun (VDK) 2022 yılında vergi incelemelerine ilişkin faaliyetleri verilerle anlatılmaya çalışıldı. Bu verilerin bir kısmını birlikte analiz etmeye çalışalım.

Vergi müfettişi sayısı her geçen gün azalıyor

Amacı ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak olan vergi incelemesi, mükellefin ödediği verginin; defter, hesap, kayıt ve belgeler ile gerekli olduğu takdirde yapılacak muhasebe dışı envanter ve araştırmalardan sağlanacak emarelere uygunluğunu saptayıp sağlamaktır. Vergi incelemesini ise ekseriyetle Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (VDK) yapar.

646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 27990 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanması ile Maliye Teftiş Kurulu, Hesap Uzmanları Kurulu, Gelirler Kontrolörleri ve Vergi Denetmenleri kaldırılmış ilgili kurumları tek bir çatıda altında toplamak amacıyla 10 Temmuz 2011'de Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı kurulmuştur.

Bu kapsamda vergi incelemesi genel olarak Vergi Denetim Kurulu bünyesinde görev alan vergi müfettiş ve yardımcıları tarafından yerine getirilir.

Aşağıdaki tabloda Vergi Denetim Kurulu'nun kuruluşunu müteakip yıldan bu yana vergi müfettişi ve vergi müfettiş yardımcılarının sayıları yer almaktadır. Bu sayılar ilgili yıl faaliyet raporlarından alınmıştır.

VDK Faaliyet Raporuna (syf.13) göre 31 Aralık 2022 itibariyle 7 bin 454 vergi müfettişi bulunmaktadır. Özellikle son dönemde sosyal medya hesaplarında yaptıkları ilanlardan anladığım kadarıyla bu meslekten ayrılan müfettişlerin sayısı da azımsanmayacak kadardır. 2019 yılından itibaren her yıl azalmaya başlamış. Özellikle 2020 yılında bu oran önceki yıla nazaran yüzde 13,75'e kadar çıkmıştır. Bunun temel nedenleri arasında meslekte 10 yılını tamamlayanlar yeminli mali müşavirlik yapmak gayesi olduğu söylenmektedir.

Ayrıca her defasında sahip oldukları dernek ve sosyal medya platformlarındaki Piyasa Raporu gibi çok kıymetli oluşumlarda bu sorun ziyadesiyle dile getirilmektedir.

Vergi müfettiş sayısının şu an itibariyle oldukça az olduğunu bu nedenle de niteliği korunarak bu sayının ivedilikle artırılması gerektiğini vurgulamak isterim. Sağlıklı bir vergi yapısı ve adaleti için bunun yapılması elzemdir.

Vergi Denetim Kuruluna tahsis edilen bütçe tutarı

2022 yılında Vergi Denetim Kurulu Başkanlık bütçesine yaklaşık olarak 2 milyar 244 milyon 724 bin TL ödenek tahsis edilmiş olup bu ödeneğin 2 milyar 209 milyon 691 bin TL'si harcanmıştır. Tahsis edilen ödeneğin harcanma oranı yüzde 98,43'tür. 

Vergi inceleme sonuçları

2022 yılında yapılan incelemelerin yüzde 19,36'sı tam incelemelerden oluşmaktadır. Tam inceleme, bir mükellef hakkında, bir ya da birden fazla vergi türü için bir ya da daha fazla vergilendirme dönemine ilişkin her türlü iş ve işlemlerin bütün matrah unsurlarını da kapsayacak şekilde yapılan inceleme türüdür. Sınırlı inceleme ise, tam inceleme haricinde bulunan vergi incelemesidir.

Aşağıdaki tabloda 2017-2022 yılları tam ve sınırlı inceleme sayıları bulunmaktadır.

2022 yılında toplamda 237 bin 822 adet inceleme yapılmış bunun 191 bin 771 adedi sınırlı; 46 bin 51 adedi ise tam incelemedir.

İnceleme oranları; 2022 yılında yüzde 2,26

2022 yılında 77 bin 610 mükellef incelenmiş, incelenen mükellefler için tarhı istenilen toplam vergi tutarı 23 milyar 135 milyon 505 bin 200 TL, kesilmesi önerilen toplam ceza tutarı ise 53 milyar 532 milyon 656 bin 634 TL olmuştur.

Aşağıdaki tabloda son 6 yılın inceleme oranları bulunmaktadır.

2022 yılında faal gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin yüzde 2,26'sı incelemeye tabi tutulmuş. Türkiye genelindeki mükelleflerin inceleme oranlarına bakıldığında, faal mükellef sayısı artmasına rağmen 2022 yılında vergi inceleme oranı artış göstermiş ve son beş yılın en yüksek inceleme oranına ulaşılmıştır.

VDK tarafından yayımlanan faaliyet raporunda; "yukarıda yer verilen tabloda hakkında vergi incelemesi yürütülen faal gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin oranı bulunmaktadır. Ancak bu oran denetlenen mükellef sayısını ifade etmemektedir. Artan teknolojik imkân ve veri kaynakları sayesinde tüm faal gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri nezdinde risk analizleri yapılmakta, yalnızca riskli görülen mükellefler vergi incelemesine sevk edilmektedir. Diğer taraftan hakkında vergi incelemesi yapılması gereği görülmeyen mükellefler nezdinde diğer denetim araçları da kullanılabilmektedir." denilmektedir.

Ancak her ne kadar bu şekilde bir açıklama yapılsa da sağlıklı bir vergileme açısından bu oran maalesef yeterli değildir. Vergi denetiminin tez elden ele alınıp farklı formülasyonlar üreterek alternatif çözümler üretilmek zorundadır. Yıllardır hem akademide hem de piyasanın içinde olan biri olarak söylüyorum bunu; kulak verilmeli ve çözüm üretilmelidir. 

Rapor sayısı

2022 yılında Vergi Müfettişlerince yürütülen vergi incelemeleri sonucunda 207 bin 958 adet rapor düzenlenmiştir. Bu raporlardan iade ve kabul raporları dâhil 142 bin 729 adedi vergi inceleme raporu, 25 bin 319 adedi vergi tekniği raporu (sahte ve muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenleme ve/veya kullanma incelemeleri de dâhil olmak üzere), 24 bin 497 adedi vergi suçu raporu, 15 bin 92 adedi görüş ve öneri raporu, 321 adedi ise diğer raporlardan oluşmaktadır.

Aşağıdaki tabloda vergi türlerine göre inceleme verileri görülmektedir.

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere 2022 yılında en çok rapor KDV için düzenlenmiş.

İnceleme konularına göre inceleme sayıları

İnceleme konularına göre inceleme sayıları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Buna göre sektörler veya inceleme konuları itibarıyla yapılan risk analizleri veya inceleme taleplerine ilişkin oluşturulan görevler sektörel vergi incelemeleri, vergi iade taleplerine istinaden veya riskli vergi iadelerinin denetimine ilişkin oluşturulan görevler vergi iade incelemeleri, VUK m.359'da yer verilen kaçakçılık fiillerine ilişkin oluşturulan görevler vergi kaçakçılığı incelemeleri olarak sınıflandırılmıştır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarında değerlendirilen vergi inceleme sonuçları

VUK m.ek 1 ila ek 11 arasında düzenlenen uzlaşma müessesesi iki türlüdür. Bunlardan biri tarhiyat öncesi uzlaşma diğeri de tarhiyat sonrası uzlaşmadır. VUK Ek m.11'de hüküm altına alınmıştır. Tarhiyat öncesi uzlaşma vergi inceleme elemanlarınca resen, ikmalen veya idarece tarh edilecek vergi, resim, harç, vergi ziyaı cezası ile 2022 yılı için 6 bin 800 Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük konu edilmesidir. Burada dikkat edilmesi gereken husus vergi ve vergi ziyaı cezasının henüz vergi dairesi tarafından tarhiyat aşamasına getirilmemiş olmasıdır. Tarhiyat öncesi uzlaşma sadece vergi inceleme raporlarına dayalı yapılacak tarhiyatlara uygulanır. Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına re'sen, ikmalen ve idarece tarh edilen vergi, resim, harç, vergi ziyaı cezası ile 2022 yılı için 6 bin 800 Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası girer.

2022 yılına ilişkin tutanak türlerine göre tarhiyat öncesi uzlaşma sonuçları aşağıdaki tabloda yer almaktadır

Uzlaşma toplantısına gelmemesi ya da gelmişse de tutanakları imzalamamış olmasına uzlaşmanın temin edilememesi; uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olmasına ise uzlaşmanın vaki olmaması denir.

2022 yılında bir kısım mükellef 9 Haziran 2021 tarihinde yayımlanan 7326 Sayılı Af Yasası uyarınca tarhiyat öncesi uzlaşma haklarından vazgeçmiş.

Ezcümle

2011 yılında vergi denetim birimleri tek çatı altında toplanarak Vergi Denetim Kurulu (VDK) Başkanlığı oluşturuldu. Ancak bu birleşmeyi özellikle de vergi denetiminde etkinsizlik özelinde birçok kişi eleştirdi. Haklı çıktılar mı? Bu sorunun cevabını size bırakayım. Zira VDK bünyesinde çok kıymetli müfettişler tüm gayretleriyle çalışmaktalar. Kendilerini canı gönülden kutluyorum.

Ancak gel gelelim vergi inceleme elemanı sayılarının bu denli az olmaları ve daha da önemlisi özellikle son üç yılda Kurul'dan ayrılanların fazlalığı vergi denetimini maalesef olumsuz etkilemektedir. Özellikle vergi inceleme oranları çok düşük ve uzun yıllardır ilk defa 2022'de yüzde 2'nin üstüne (yüzde 2,26) çıktı. Elbette yoklama gibi diğer denetleme yolları bulunmakta ama sizlerin de çok iyi bildiği üzere vergi incelemesi bambaşka bir amaca hizmet etmektedir.

Uzatmadan gerek müfettiş sayıları gerekse de etkin inceleme oranları vergi denetiminin daha sağlıklı işleyebilmesi adına artırılması gerekmektedir.

Resmi doğru görüp yerinde analiz yapmak memleket meselesidir…

T24 | Erdoğan SAĞLAM