Yeni Orta Vadeli Programa (OVP) göre Türk halkının vergi, devletin ise faiz yükü daha da artacak. Üç yıllık dönemde toplanması öngörülen verginin beşte biri faize gidecek.
Ekonominin üç yıllık yeni yol haritası niteliğindeki OVP’de 2026-2028 dönemi için merkezi yönetim bütçe gelir ve gider hedefleri ile 2025’e ilişkin önceki OVP’deki başlangıç hedeflerinin revize edilmesi anlamında gerçekleşme tahminleri yer aldı. Başlangıçta bu yılın tümü için öngörülen düzeyler ile ilk yedi aydaki gerçekleşmeler ışığında yapılan gerçekleşme tahminleri arasındaki farklar, en fazla faizde olmak üzere bütçe hedeflerinde sapmayı ortaya koydu.
2025’te ne hedeflenmişti ne oldu?
Geçen yıl hazırlanan 2025- 2027 OVP’de bu yılın tümünde merkezi yönetim gelirlerinin 12 trilyon 800,3 milyar, bu kapsamda vergi tahsilatının 11 trilyon 138 milyar lira olması; 14 trilyon 731 milyar liraya ulaşacak bütçe harcamalarının ise 1 trilyon 950 milyarını faiz ödemelerinin oluşturması hedeflenmişti. Önceki OVP’de 2024’te 2 trilyon 103,1 milyar lira olan bütçe açığının 2025’te 1 trilyon 930,7 milyara gerilemesi öngörülmüştü.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre ilk yedi ayda bütçede harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 42,4 artışla 7 trilyon 699,8 milyar, gelirler ise yüzde 46,8 artışla 6 trilyon 695,5 milyar lira oldu. Geçen yıl ilk yedi ayda 844 milyar lira olan bütçe açığı, bu yıl 1 trilyon 4,3 milyar liraya ulaştı. Yedi aylık bütçe giderinin 1 trilyon 246 milyarını geçen yıla göre yüzde 86,8 artan faiz ödemeleri oluşturdu.
Bütçede en büyük gelir kalemi olan vergide yedi aylık tahsilat yüzde 49,6 artışla 5 trilyon 721,3 milyar liraya ulaştı. Yıllık hedefe göre ilk yedi aydaki gerçekleşme vergi gelirinde yüzde 51,4 olurken, faiz ödemeleri ise yıllık hedefin yüzde 63,9’una ulaştı. Yılın tümüne ilişkin başlangıç hedeflerinde yüzde 17,5 öngörülen faiz ödemelerinin vergi gelirine oranı, ilk yedi ayda yüzde 21,8 düzeyinde gerçekleşti.
Faiz hedefinde büyük sapma
Yeni OVP’de 2025’in tümünde bütçe harcamalarının 14 trilyon 674,1 milyar lira ile başlangıç hedefinin çok az altında kalacağı, bunun içinde faiz ödemelerinin ise yüzde 5,3’lük sapma ile 2 trilyon 52,7 milyar TL’ye ulaşarak başlangıç hedefini fazlasıyla aşacağı tahmin edildi.
Toplam bütçe gelirlerinin 12 trilyon 465,9 milyar ve bu kapsamda vergi gelirlerinin ise 10 trilyon 733,6 milyar lira ile başlangıç hedeflerinin altında kalacağı tahmini yer aldı.
2025 tahminleri önceki yıla göre faizde yüzde 61,6, vergide ise yüzde 46,9 cari artışı ifade ediyor. Yüzde 28,5 düzeyinde beklenen 2025 enflasyon tahmini tutarsa, geçen yıla göre reel bazda faiz ödemeleri yüzde 25,8, vergi gelirleri ise 14,3 artmış olacak. 2024 yılında yüzde 17,4 olan, 2025 başlangıç hedeflerinde yüzde 17,5 öngörülen, ilk yedi ayda yüzde 21,8’e varan faiz ödemelerinin vergi gelirine oranı için bu yılın tümünde öngörülen düzey ise yüzde 19,1.
2025 gerçekleşme tahminlerine göre bütçe açığı yüzde 14,4’lük aleyhte sapma ile 2 trilyon 208,3 milyar liraya ulaşacak, faiz dışı bütçe açığı ise 155,6 milyar lira olacak.
Üç yılda 48,1 trilyon TL vergi ödenecek
2026-2028 dönemine ilişkin OVP hedefleri, vergi yükünün hızla büyümeye devam edeceğine işaret ediyor. Önümüzdeki üç yılda hedeflenen toplam vergi tahsilatı 48 trilyon 111,5 milyar lira. Büyük bölümü tüketimden alınan dolaylı vergi kalemlerinden sağlanan vergi gelirlerinde izleyen üç yılda enflasyonun üzerinde (reel) artışlar öngörülüyor.
2026 yılı için enflasyon hedefi yüzde 16 olarak öngörülürken, vergi tahsilatında yıllık hedef ise yüzde 28,4’lük cari artışla 13 trilyon 783,1 milyar lira oldu. Enflasyonun yüzde 9’a düşürülmesi hedeflenen 2027 yılında vergi tahsilatının ise yüzde 16,3 artışla 16 trilyon 33,7 milyar liraya; yüzde 8’lik enflasyon hedefi konulan 2028 yılında ise vergilerin yüzde 14,1 artışla 18 trilyon 294,7 milyar liraya ulaşması hedeflendi. Bu projeksiyonlara göre vergi gelirlerinde 2026’da yüzde 10,7, 2027’de yüzde 17,8 ve 2028’de yüzde 18,9 oranında “reel” artışlar öngörülüyor.
Toplanacak verginin beşte birini faiz yutacak
OVP projeksiyonları, ağır faiz yükünün önümüzdeki üç yılda da varlığını koruyacağını gösteriyor. Buna göre faizin vergi gelirlerine oranı bu yılın tümünde yüzde 19,1’e, 2026’da yüzde 19,9’a kadar çıkacak. Bu oran 2027’de yüzde 19’a, 2028’de ise yüzde 18,3’e gerileyecek ve 2026-2028 ortalamasında yüzde 19 olacak. Buna göre önümüzdeki üç yılda rekor düzeyde artırılması öngörülen vergi gelirlerinin yaklaşık beşte biri faiz ödemelerine gidecek.
Faizin vergi gelirlerinden aldığı pay 2017’de yüzde 10,6’ya kadar düşmüştü. 2018’de yüzde 11,9 olan bu oran izleyen dönemde yükselişini sürdürerek özellikle pandemi döneminin ilk yılı olan 2020’de yüzde 16,1’e çıkmıştı. 2022’de yüzde 13,2’ye kadar gerileyen bu oran, kamu borcunun hızlı bir büyüme kaydettiği 2023’te ek vergilerle sağlanan vergi geliri artışına rağmen tekrar yükselerek yüzde 15’e ve 2024’te yüzde 17,4’e çıktı.
Merkezi yönetimin üç yıllık bütçe gelirinin yüzde 85,6’sını oluşturması beklenen vergi gelirlerinin beşte birini faizin yutması; devletin asli görevleri olan eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, altyapı, ulaştırma, savunma, güvenlik, destek ve teşvikler, kamu yatırımları, kalkınma projeleri, kamu yönetimi ve idari hizmetlere yönelik harcamaların kısılması anlamına geliyor.
Hazine’nin faiz yükü ağır
Parasal sıkılaştırma döneminde de büyümeye devam eden kamu açıklarının finansmanı için Hazine’nin gerçekleştirdiği borçlanmalar gelecek yıllara büyük bir faiz yükü devretmiş bulunuyor. OVP projeksiyonları da diğer bütçe harcamalarına göre çok daha hızlı artan iç ve dış borç faiz ödemelerinin izleyen üç yılda da hızla büyümeye devam edeceğini gösteriyor.
OVP’de mevcut borç yapısı, kamu açıkları ve borçlanma öngörüleri baz alınarak yapılan projeksiyonlara göre 2026-2028 döneminde merkezi yönetim bütçesinden yapılacak toplam faiz ödemesi 9 trilyon 127,6 milyar lirayı bulacak. Faiz ödemelerinin 2026’da yüzde 33,6 cari, yüzde 15,1 reel artışla 2 trilyon 741,7 milyar ve 2027’de yüzde 10,9 cari, yüzde 1,7 reel artışla 3 trilyon 39,8 milyar ve 2028’de yüzde 10,1, yüzde 1,9 reel artışla 3 trilyon 346,1 milyar lira olması öngörülüyor.
“Dolaylı vergilerin payı düşecek”
Yeni OVP döneminde, vergilemede adalet ve etkinlik, vergi sisteminin gelir dağılımını iyileştiren, yatırım ortamını güçlendiren bir araç olarak kullanımı ve dolaylı vergilerin payının düşürülmesi başta şu önemli makroekonomik hedef ve politikalar öngörülüyor:
Vergi politikalarında büyüme ve sosyal adalet ilkeleri ekseninde yatırımı, istihdamı, üretimi, ihracatı ve rekabet ortamını destekleyen gelir politikalarına öncelik verilecek.
Dolaylı vergilerin bütçedeki ağırlığı gözden geçirilerek kayıt dışı ekonomiye yönelik tedbirlerle doğrudan vergi gelirlerinin ağırlığı artırılacak.
Kamu yönetiminde sürdürülebilir gelir kaynaklarının artırılması için vergi tabanının genişletilmesi ve vergilemede gönüllü uyumun artırılmasına yönelik çalışmalar sürecek.
Vergi harcamaları analiz edilecek, etkin olmayan istisna, muafiyet ve indirimlere yönelik düzenlemeler yapılacak.
Vergilerin tam ve zamanında ödenmesinde etkili olan mükellef davranışları ve vergiye uyum sorunları analiz edilerek uyum düzeyini artıracak stratejiler geliştirilecek.
Kaynak: Naki BAKIR- Dünya
