Dış ticarette stratejik bir araç: Gümrükte nihai kullanım

Serbest dolaşıma giriş rejiminden temel farkı, gümrük vergisi (GV) ve ilave gümrük vergisi (İGV) açısından sağlanan indirimlerin teminat altına alınması, buna karşılık diğer vergilerin (ÖTV, KDV, KKDF, EMY vb.) ithalat sırasında peşin olarak tahsil edilmesidir.

Bu uygulamanın sunduğu imkanlardan yararlanmak için, öncelikle firmaların ithal ettiği ürünlerin GTİP’leri bazında, nihai kullanımın mümkün olup olmadığının tespiti gereklidir.

1. Nihai kullanımın Türk gümrük mevzuatındaki yeri

Nihai kullanım uygulamasına ilişkin hükümler:

• Gümrük Kanunu’nun 77. maddesi,

• 15481 sayılı, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar’ın 4-12. maddeleri,

• Gümrük Yönetmeliği’nin 207-211. maddeleri,

• 29.09.2016 tarihli Gümrük Genel Tebliği (Nihai Kullanım) (Seri No: 1),

kapsamında düzenlenmiştir.

2. Nihai kullanıma tabi tutulabilecek eşya

Tarife cetvelindeki her eşya nihai kullanım kapsamında değerlendirilememektedir. Nihai kullanıma tabi tutulabilecek eşya listesi, ilgili mevzuat hükümleri uyarınca şu düzenlemelerde belirtilmiştir:

• Tarım ürünleri için İthalat Rejim Kararı eki VII sayılı liste,

• İthalat Rejim Kararı eki II sayılı liste: Dipnot bölümünde (a) dipnotu bulunan GTİP’ler,

• İGV Kararı eki liste: Dipnot bölümünde (a), (b), (g), (ğ), (h), (ı), (i), (k) ve (l) dipnotu bulunan GTİP’ler.

Ayrıca, İthalat Rejim Kararı eki V Sayılı “Gümrük Vergisi Askıya Alınan Sanayi Ürünleri Listesi” kapsamındaki ürünlerde tanınan vergi indirimleri de çoğu zaman nihai kullanım uygulaması çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Ancak listede yer alan GTİP’lerin ağırlıklı olarak ilk 8 hanesi esas alınmakta ve spesifik eşya bazında uygulama yapılmaktadır.

Örnek 1: 84.43 tarife pozisyonu

Tabedici unsurlar aracılığıyla baskı yapmaya mahsus makine aksam ve parçalarının yer aldığı 84.43 tarife pozisyonu, nihai kullanım uygulamasının kullanılabildiği eşyalardan biridir. İthalat Rejim Kararı eki listelerde (a) dipnotu, nihai kullanım kapsamında ithalat yapılabileceğini göstermektedir:

“Dipnot (a): Gümrük mevzuatının nihai kullanıma ilişkin hükümlerine tabidir.”

Tabloda görüldüğü üzere 8443.91.10.00.00 GTİP’inde (a) dipnotu bulunmakta olup bu eşyalar nihai kullanım kapsamında ithal edilebilmektedir.

Tarife cetveli açıklamalarına göre bu parçaların nihai kullanım çerçevesinde değerlendirilebilmesi için tarife cetvelinde de sınıflandırıldığı üzere, 8443.19.40 tarifesindeki tabedici unsular aracılığıyla baskı yapmaya mahsus makinalara ait olması gerekmektedir.

AB tarife cetveli de Türk Gümrük Tarife Cetveli ile paralel tanım kullanmakta olup, bu uygulamanın AB mevzuatıyla uyumlu olduğu görülmektedir.

“8443 91 10 - - - Of apparatus of subheading 8443 19 40”

3. İlave gümrük vergisinde nihai kullanım: 3351 sayılı Karar

3351 sayılı “İthalatta İlave Gümrük Vergisi Uygulanmasına İlişkin Karar”ın Ek-1 listesinde bazı GTİP’lerde (a), (b), (g), (ğ), (h), (ı), (i), (k) ve (l) dipnotları yer almakta olup söz konusu pozisyonlardaki eşya, nihai kullanım kapsamında İGV’den sıfır veya indirimli oran ile ithal edilebilmektedir.

Karar’ın 4/4 maddesi şu hükmü içermektedir:

“İthalat Rejimi Kararında nihai kullanım kapsamında ithal edilmesi halinde gümrük vergisi ‘0’ olarak uygulanan eşyaya, aynı amaçla ithal edilmesi halinde ilave gümrük vergisi uygulanmaz.”

Dolayısıyla, İthalat Rejim Kararı’nda (a) dipnotu bulunan eşya için nihai kullanım uygulanıyorsa, İGV uygulamasında da aynı indirim geçerli olmaktadır.

Örnek 2: 72.28 tarifesindeki demir çelikten çubuklar:

7228.50.20.00.00 GTİP’indeki demir & çelikten çubuklar için (ı) dipnotu:

“Kendi üretimlerinde girdi olarak kullanmak üzere, motor supabı imal eden tesislerin ithalatında ilave gümrük vergisi geçici bir süre %0 uygulanır ve bu halde gümrük mevzuatının nihai kullanıma ilişkin hükümlerine tabi olur.”

Bu düzenleme, yalnızca İGV açısından avantaj sağlamakta, gümrük vergisi oranını etkilemediği değerlendirilmektedir.

4. Uygulama süreci ve teminat işlemleri

Nihai kullanım, teknik olarak şartlı muafiyet uygulamalarından biri olmamakla birlikte uygulama süreci bakımından şartlı muafiyet rejimlerine benzer nitelikler taşımaktadır.

Bu uygulamadan yararlanabilmek için ithalat sırasında ilgili gümrük idaresinden, Tek Pencere Sistemi (TPS) üzerinden “nihai kullanım izni” alınması gerekmektedir. Söz konusu izin, idarece belirlenen süre dâhilinde geçerlidir.

4.1. İzin ve teminat

• Her ithalat işlemi için TPS üzerinden nihai kullanım izni alınması gerekir.

• Uygulanacak GV/İGV ile nihai kullanım kapsamında uygulanması öngörülen indirimli/sıfır oran arasındaki fark teminata bağlanır.

• Diğer vergiler (ÖTV, KDV, KKDF, EMY) peşin tahsil edilir.

• Dahilde İşleme Rejiminden farklı olarak gözetim muafiyeti ve KKDF muafiyeti bulunmamaktadır.

4.2. Kapatma süreci

Gümrük Yönetmeliği’nin 207/4 maddesine göre:

• İzin süresi içinde nihai ürünün üretilmesi gerekir.

• Sürenin bitimini izleyen 1 ay içinde taahhüt kapatma başvurusu yapılmalıdır.

• Eşyanın öngörülen kullanım amacı doğrultusunda kullanıldığı tespit edilirse teminat iade edilir (15481/12).

• Aksi durumda:

• Kapatma için belirlenen süreyi izleyen her bir gün için usulsüzlük cezası uygulanabilir,

• Teminat gecikme zammıyla birlikte irat kaydedilebilir.

Kapatma işlemi için YGM tarafından düzenlenen NK1 Raporu zorunludur. 2025 yılı YGM tarifesine göre:

• İlk NK1 raporu: 25.910,00 TL,

• Sonraki raporlar: 8.980,00 TL,

• Ay içinde 5’ten fazla rapor düzenlenmesi hâlinde aynı hesaplama yöntemi uygulanır.

5. Sonuç

Nihai kullanım uygulamasının genel olarak sanayici firmaların yararlanabileceği bir imkân olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda işlem gören eşyanın indirimli veya sıfır vergi oranıyla ithal edilmesini sağlayarak üretim maliyetleri düşürülebilmekte ve bu sayede firmaların rekabet gücünü artırılmasına katkı sağlayacak bir seçenektir. Bu uygulama, işletmelerin kaynaklarını daha verimli kullanmasına imkân tanırken ülke ekonomisine de pozitif katkı sunar. Uygun maliyetli girdi temini iç pazarda fiyat istikrarına destek sağlayabilmekte ve güçlendirebilmektedir. Dolayısıyla nihai kullanım uygulaması, doğru uygulandığında ekonomik etkinliği ve küresel rekabet avantajını artıran önemli bir araç olabilmektedir.

Ancak tarife cetvelindeki her ürün için nihai kullanım imkânı bulunmamaktadır. Sanayici firmaların ithalini yaptığı ürünlerden nihai kullanım imkânı tanınıp tanınmayan eşyaları her yıl yayımlanan tarife cetvelinde kontrol ederek fizibilite yapması ve uygunluk kontrollerini değerlendirmesi, bu uygulama ve fırsattan yararlanmak açısından önem arz etmektedir.

Diğer yandan, nihai kullanım izin süreci ve kapama işlemlerinin takibi oldukça dikkat ve uzmanlık gerektiren karmaşık bir aşama haline gelebilmektedir. Eşyanın öngörülen amaç için kullanıldığının kanıtlanması, belgelerin doğru ve zamanında sunulması, işletme içi takibin eksiksiz yapılması gibi hususlar uygulayıcılar açısından ciddi bir operasyonel yük oluşturabilir. Bu nedenle, sürecin etkin yönetimi için güçlü bir dokümantasyon sistemi, düzenli iç kontroller ve gümrük idaresi ile doğru iletişim büyük önem taşıyor.