Avustralya gibi bazı ülkelerde GST (Goods and services tax) adıyla uygulanan katma değer vergisi günümüzde 175 ülkede uygulanmaktadır. Katma Değer Vergisi ilk olarak 1954 yılında Fransa'da uygulamaya konulduğundan bu yana, dünya çapında 175 ülke tarafından benimsenmiştir. En sonuncusu olan Gine-Bissau, 1 Ocak 2025'te KDV'yi uygulamaya koymuştur. Uygulayacak ilk ülke ise Ocak 2026'da Bhutan’dır.
2027 yılında ise Katar ve Kuveyt’in de KDV uygulamasına geçmesi bekleniyor .
Ülkemizde ise 3065 sayılı KDV Kanunu, 2 Kasım 1984 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak 1 Ocak 1985’te yürürlüğe girdi. Türk vergi sistemimizde hasılatı en yüksek vergi olan KDV, dâhilde ve ithalde olmak üzere iki çeşittir.
Dünyada vergi oranları
Dünyada bugün itibariyle 175 ülkede KDV uygulanmaktadır. Aşağıda bazı ülkelerin KDV/GST oranları bulunmaktadır.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere en yüksek KDV oranı uygulayan ülke Macaristan ardından da Finlandiya gelmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri, ana tüketim vergisi olarak katma değer vergisi (KDV) yerine perakende satış vergisi uygulayan tek OECD ülkesidir. Yani Amerika’da bildiğimiz anlamda KDV yoktur. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki perakende satış vergisi federal bir vergi değildir. Eyalet ve yerel yönetimler düzeyinde uygulanan bir vergidir. Perakende satış vergileri ve KDV, OECD vergi sınıflandırmasında aynı kategoriye (Genel tüketim vergileri) aittir. Diğer OECD ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Amerika Birleşik Devletleri, toplam vergi gelirleri içinde genel tüketimden elde edilen gelirin en düşük oranına (yüzde 8) sahiptir ve 2022'de OECD ortalamasının (yüzde 21,4) altındadır.
Yeni Zelanda'nın standart GST oranı yüzde 15 olup, bu oran OECD ortalamasının altındadır. OECD'deki ortalama KDV/GST standart oranı 31 Aralık 2024 itibarıyla yüzde 19,3'tür. Yeni Zelanda'daki önceki standart GST oranı 2009 yılında yüzde 12,5 idi. Eylül 2010'da mevcut seviyeye değiştirilmiştir. Yeni Zelanda ayrıca birçok mal ve hizmete yüzde 0'lık indirimli bir GST oranı uygulamaktadır. GST, Yeni Zelanda'da 1986 yılında yüzde 10’luk standart bir oranla uygulamaya konulmuştur. O zamandan beri asgari ve azami standart oranlar sırasıyla yüzde 10 ve yüzde 15 olmuştur.
İngiltere’nin standart KDV oranı yüzde 20'dir ve bu oran OECD ortalamasının üzerindedir. İngiltere’deki önceki standart KDV oranı 2010 yılında yüzde 17,5 idi. İngiltere ayrıca bir dizi mal ve hizmete yüzde 0 ve yüzde 5 oranında indirimli KDV oranları uygulamaktadır. KDV, İngiltere’de 1973 yılında yüzde 10 standart oranda uygulamaya konulmuştur. O zamandan beri asgari ve azami standart oranlar sırasıyla yüzde 8 ve yüzde 20 olmuştur.
Fransa’da standart KDV oranı yüzde 20 olup, bu oran OECD ortalamasının üzerindedir. Fransa'daki önceki standart KDV oranı 2013 yılında yüzde 19,6 idi. 2014 yılında mevcut seviyeye değiştirilmiştir. Fransa ayrıca, belirli bölgesel oranların yanı sıra bir dizi mal ve hizmete yüzde 2,1, yüzde 5,5 ve yüzde 10'luk indirimli KDV oranları uygulamaktadır. KDV, Fransa'da 1968 yılında yüzde 19,0'lık standart bir oranla uygulamaya konulmuştur. O zamandan beri, asgari ve azami standart oranlar sırasıyla yüzde 17,6 ve yüzde 20,6 olmuştur.
Finlandiya’da standart KDV oranı yüzde 25,5'tir. Restoran ve ikram hizmetleri, kitaplar, konaklama, yolcu taşımacılığı, gıda ve hayvan yemi gibi hizmetlere yüzde 14'lük indirimli bir KDV oranı uygulanır. Gazete ve dergilere ise yüzde 10'luk indirimli bir KDV oranı uygulanır. yüzde 14 olan KDV oranının 1 Ocak 2026 tarihinden itibaren yüzde 13,5'e düşürülmesi öngörülüyor.
Kanada'nın standart GST oranı yüzde 5 olup, OECD ortalamasının altındadır. Kanada'daki önceki standart GST oranı 2007'de yüzde 6 idi. 2008'de mevcut seviyeye değişmiştir. Kanada ayrıca, belirli bölgesel oranların yanı sıra bir dizi mal ve hizmete yüzde 0'lık indirimli bir GST oranı uygulamaktadır: Bazı eyaletler, satış vergilerini (HST) federal GST ile uyumlu hale getirmiş ve şu oranlarda GST/HST uygulamaktadır: New Brunswick, Newfoundland ve Labrador, Nova Scotia, Prens Edward Adası: yüzde 15; ve Ontario: yüzde 13. Québec, GST'yi yüzde 5, Québec Satış Vergisini ise yüzde 9,975 oranında uygulamaktadır. GST, Kanada'da 1991 yılında yüzde 7,0 standart oranıyla uygulamaya konmuştur. O zamandan beri asgari ve azami standart oranlar sırasıyla yüzde 5,0 ve yüzde 7,0 olmuştur.
Türkiye’de KDV
1 Ocak 1985 yılında uygulamaya geçen 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesiyle işlemlerin Türkiye’de gerçekleşmesi şartıyla ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler, her türlü mal ve hizmet ithalatı ve diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler olmak üzere üç başlık altında KDV’nin konusu hüküm altına alınmıştır.
KDV açısından genel oran yüzde 20’dir. Ayrıca iki ayrı oranın (yüzde 1 ve yüzde 10) uygulandığı iki ayrı liste daha bulunmaktadır: (I) ve (II) sayılı liste.
(I) sayılı listede genel olarak bazı gıda ürünleri bulunmakta ve bu listede olan ürünler için KDV oranı yüzde 1 uygulanmaktadır.
Diğeri (II) sayılı listedir ve (II) sayılı listede konaklama, eğitim gibi ürünler bulunmadır. Bu listede olan ürünler için KDV oranı yüzde 10 uygulanmaktadır.
Örneğin konaklama hizmetleri (II) sayılı listede bulunmakta ve bu konaklama hizmetinden (otel) yüzde 10 KDV hesaplanmaktadır. Şayet konaklama hizmeti (II) sayılı listeden çıkarılırsa konaklama hizmetinde KDV yüzde 20’ye yükselmiş olacaktır.
Ya da şeker, (I) sayılı listede bulunmakta ve şekerden yüzde 1 KDV alınmaktadır. Şayet şeker (I) sayılı listeden çıkarılırsa şekerden alınan KDV de yüzde 20’ye yükselmiş olacaktır.
Ülkemizde KDV’den sağlanan vergi geliri her dönem oldukça önemli bir yere sahip olmuştur. Aşağıdaki tabloda son 15 yıl ile 2026 yılında hedeflenen dahilde ve ithalde alınan KDV tahsilatı ile toplam vergi geliri içindeki payları görülmektedir. Tablodaki değerler red ve iadeler düşüldükten sonraki tutarlardır.
2026 yılında hedeflenen dahilde ve ithalde alınacak KDV tahsilat tutarı toplam vergi gelirinin yüzde 29,7’sini oluşturmaktadır. 2026 dahil son 17 yıla bakıldığında vergi tahsilatının yaklaşık ortalama yüzde 30’u KDV’den oluşmaktadır. Red ve iade tutarları eklendiğinde bu oran daha da artmaktadır.
Ezcümle
KDV gibi tüketim vergileri GST gibi farklı isimlerle dünyanın vazgeçemediği en önemli vergi gelirlerinin başında gelmektedir. Dünyada yaklaşık 175 ülkede uygulanmasına rağmen uygulamayan ülkeler de bulunmaktadır.
Ülkemiz açısından ise toplam vergi gelirinin yaklaşık yüzde 30’unu oluşturmaktadır. En önemli özelliği market kasasında fakir-zengin ayırmamasıdır. Yani herhangi bir ürün satın alınırken fakir de zengin de aynı KDV’yi ödemekte dolayısıyla da geliri düşük olanın hissedeceği yük de daha fazla olmaktadır. Bu nedenle bu tarz vergiler hazineler için önemli bir gelir kalemi ama yurttaşlar için -gelir ve servete dayalı olmaması nedeniyle- oldukça adaletsiz sonuç doğurmaktadır.