Bir mamulün bünyesine giren net hammadde miktarı ile üretim aşamasında kullanılan brüt hammadde miktarı arasındaki farktır. Firelerin en önemli özelliği hiçbir satış değerlerinin olmamasıdır. Bu özellikleri nedeniyle fireler maliyet arttırıcı bir niteliğe sahiptirler.
Üretimden çıkan birimler ile üretime verilen birimler arasında ortaya çıkan farka üretim kayıpları denir.
Üretim Kayıplarının Çeşitleri
A. Fireler
B. Artıklar
C. Kusurlu Mamuller
D. Bozuk Mamuller
A- FİRE: Bir mamulün bünyesine giren net hammadde miktarı ile üretim aşamasında kullanılan brüt hammadde miktarı arasındaki farktır.
Firelerin en önemli özelliği hiçbir satış değerlerinin olmamasıdır. Bu özellikleri nedeniyle fireler maliyet arttırıcı bir niteliğe sahiptirler.
Fire Çeşitleri: a).Uçucu Fire = Tam fire, b).Kalıcı Fire = Kısmi Fire, c). Normal Fire, d). Anormal Fire
a).Uçucu Fire = Tam fire: Fiziksel olarak saptanan fire miktarları tamamen yok olmuşsa bu tür firelere tam fire yada uçucu fire denir. Kimyasal üretimlerde buharlaşma şeklinde ortaya çıkan kayıplar. Örneğin; Sudan çıkarılan kristal haldeki sodyum sülfat kurutma işlemi sonucu bünyesindeki suyu tamamen kaybederek yaklaşık %50 kütle kaybına uğrar.
b).Kalıcı Fire = Kısmi Fire: Üretimde kullanılan hammaddelerin tamamının üretilen mamulün bünyesinde yer almaması ve artan kısımların ekonomik olarak değerlendirilmesi imkânı olmaması halinde meydana gelen fireye kısmi fire denir. Fire miktarı tümüyle yok olmadığı için bu tür firelere kalıcı fire de denilmektedir. Demir - çelik fabrikalarında üretim sırasında meydana gelen cüruflar kısmi firelere örnek olarak verilebilir. Bu kalıcı firelerin ekonomik değerleri yoktur.
c).Normal Fire: Normal fireler, üretim esnasında katlanılmak zorunda kalındığı ve kaçınılması mümkün olmadığından dolayı üretimin doğal bir unsuru haline geldikleri için bu tür firelerin maliyeti üretilen mamulün maliyetine dâhil edilmektedir. Vergi mevzuatımız açısından normal firelerin maliyeti vergi matrahının tespitinde kanunen kabul edilebilen giderler içerisinde değerlendirilmekte ve bunların belgelendirilmesi için Takdir Komisyonu kararına gerek duyulmamaktadır.
d).Anormal Fire: Anormal fireler, normal fire sınırlarının üzerinde gerçekleşirler. Anormal fireler önlenebilen üretim kayıplarıdır. Kontrol edilmeleri mümkün olup, bunlar kontrol edilmek suretiyle azaltılabilirler. Anormal fire, işletmenin ürettiği mamullerde meydana gelen aşırı derecede üretim kaybıdır. Örneğin Sıcak haddeleme yöntemi ile üretilen Lama ve profiller için ortalama % 6 oranında üretim kaybı normal kabul edilmekte iken, bunun üzerinde gerçekleşen miktar kayıpları anormal fire olarak kabul edilir.
Firelerin muhasebeleştirilmesi:
Firelerin muhasebeleştirilmesinde öncelikle firelerin normal ve anormal fire olarak ayrıma tabi tutulması gerekir. Normal fireler, meydana gelen fire miktarı dikkate alınmadan, gerçekleşen üretim maliyetinin tamamı sağlam mamullere yüklenerek muhasebeleştirilir. Anormal firelere ait maliyetler ise doğrudan zarar hesaplarına kaydedilerek muhasebeleştirilirler.
Normal fireler için örnek uygulama
Örneğin ÇİVİ imalatı yapan bir işletme 2022 yılı Nisan ayında %3 fire meydana gelmiştir.
Bu dönemde gerçekleşen üretim maliyetleri aşağıdaki gibidir;
Direkt malzeme giderleri: 650.000,00 TL
Direkt işçilik giderleri: 250.000,00 TL
Genel imal giderleri: 400.000,00 TL
Ticaret odalarının yayınladığı fire ve zayiat oranlarına göre ÇİVİ imalatında % 4 civarında fire oranı normal kabul edilmektedir.
Örneğimizdeki işletmenin fire oranı normal sınırlar içerisinde kaldığı için fireye isabet eden maliyetin, üretilen mamul maliyeti üzerine yüklenerek muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
Bu işleme ait muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde yapılacaktır;
………….. …………30.04.2022/…………….
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 1.300.000,00
151.01 Yarı Mamuller
711 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİD. YANSITMA HS. 650.000,00
721 DİREKT İŞÇİLİK GİD. YANSITMA HS. 250.000,00
731 GENEL ÜRETİM GİD. YANSITMA HS. 400.000,00
Üretim giderlerinin yansıtma hesapları aracılığı ile yarı mamuller hesabına alınması
………………………………../30.04.2022………………………………………..
152 MAMULLER: 1.300.000,00
152.01 Ambardaki Mamuller
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 1.300.000,00
151.01 Yarı Mamuller
Üretimi tamamlanan mamullerin mamul ambarına sevki
…………………………………../……………………………………………………
Anormal fireler içi örnek uygulama
Örneğin İzmir de faaliyette bulunan bir ekmek fırınında bir ayda 150.000 adet 300 gr lık ekmek üretimi için gerekli miktarda ilk madde ve malzeme kullanılarak üretim yapılmıştır. Ay sonunda üretim raporunda 145.650 adet ekmek üretildiği görülmektedir. Aylık üretim maliyetleri aşağıdaki gibidir;
Direkt ilk madde ve malzeme giderleri: 360.665,00 TL
Direkt işçilik giderleri: 99.210,00 TL
Genel üretim giderleri: 80.883,00 TL
Toplam üretim giderleri: 540.758,00 TL
İzmir Ticaret Odasının yayınladığı fire ve zayiat oranlarına göre 250-300 gr ekmek üretiminde fire oranı %2 kabul edilmektedir.
Normal Fire Miktarı = 150.000 x 2/100 = 3.000 adet
Anormal Fire Miktarı = Gerçekleşen Fire Miktarı - Normal Fire Miktarı = = 4.350 adet - 3.000 adet= = 1.350 adet
Bir adet ekmeğin maliyeti 54.758 TL / 147.000 adet = 3,68 TL’dir. Burada 150.000 ekmeğin %2 si olan 3.000 adet ekmek normal fire olarak düşülerek normal şartlarda 147.000 adet ekmek üretileceği hesaplanmaktadır.
Anormal fire maliyeti üretim hesabından çıkartılarak olağan dışı gider ve zararlar hesabına kaydedilir. Bu işlemin yevmiye kaydı aşağıdaki gibi yapılmaktadır.
…………………………………..30.04.2022……………………………….
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 4.968,00
689.01 Anormal Fire Maliyetleri
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 4.968,00
Anormal fire maliyetinin sonuç hesaplarına devredilmesi
[1.350 ad x3,68 TL (Ekmek üretim birim maliyeti)]
950 KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDERLER 4.968,00
950.01 Anormal Fireler
951 KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDER KARŞILIĞI 4.968,00
951.01 Anormal Fireler
………………………………………/………………………………………………..
Toplam üretim maliyeti olan 540.758,00 TL den, anormal fire maliyeti 4.968,00 TL düşülerek kalan maliyet, sağlam üretilen mamullerin maliyetine yüklenir. Böylece normal fire miktarı 3.000 adet ekmeğin maliyeti de üretimi yapılan 145.650 adet ekmeğin maliyetine aktarılarak muhasebeleştirilir.
……………………………………………………..30.04.2022……………………………….
152 MAMULLER 535.790,00
152.01 Ambardaki Mamuller
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 535.790,00
151.01 Yarı Mamuller
145.650 adet ekmek üretim maliyeti
………………………………………/……………………………………………..
Firelerin İşletmeden Uzaklaştırılması: Sanayi işletmelerinde üretim faaliyetleri sonucunda, fiziki varlığı olmakla birlikte hiçbir ekonomik değeri bulunmayan kısmi veya kalıcı fire olarak adlandırılan fireler meydana gelebilir. Bu tür firelerin çevreye zarar vermeyecek şekilde uygun tekniklerle yok edilmesi veya işletmeden uzaklaştırılması gerekir. Bu durumda işletmeler stoklama, taşıma, tahliye ve imha etme gibi maliyetlere katlanmak zorundadır. Bu tür firelerin işletmeden uzaklaştırılması için katlanılan giderler, ilgili hesaplar karşılığında 730 Genel Üretim Giderleri hesabına borç kaydedilir. Daha sonra bu giderler firelerin hangi mamule ait olduğu tespit edilebiliyorsa ilgili siparişin maliyetine, böyle bir tespit yapılamıyor ise o dönemde üretilen tüm mamullerin maliyetine dağıtırlar.
B- ATIKLAR: Üretim sürecine giren direkt ilk madde ve malzeme ile yardımcı malzemelerin, döküntü olarak kalan ve ölçülebilir düşük bir satış değeri olan parçalarıdır.
Artık ve atık kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.
Atık, herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan herhangi bir maddeyi ifade etmektedir.
Artıkların satış değeri vardır. Satılabilirler ve pazarları mevcuttur.
Artıklar ve Fireler Arasındaki Farklar
Artıklar dönem sonunda VUK’a göre emsal bedeli ile değerlemeye tabi tutulurken fireler hem fiziki varlıkları hem de ekonomik değerleri olmadığı için değerlemeye tabi tutulamazlar.
Artıklar stok hesaplarında muhasebeleştirilirken normal fireler üretilen mamulün maliyetine yüklenirler. Anormal fireler ise doğrudan sonuç hesaplarına aktarılarak muhasebeleştirilirler.
Artıklar düşükte olsa ekonomik bir değere sahiptirler. Satılabilirler ve pazarları mevcuttur. Firelerin ise ekonomik değeri yoktur. Firelerin satılması mümkün değildi.
Artıkların Muhasebeleştirilmesi: Artıkların kayıtlara alınabilmesi için öncelikle tartılarak, sayılarak veya uygun yöntemlerle ölçülerek miktarlarının belirlenmesi gereklidir.
Vergi Usul Kanunumuzun 278. maddesine göre “maliyetlerinin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.” Bu nedenle artıkların, emsal bedelleri ile stok hesabına alınmaları daha uygun bir yöntemdir. Emsal bedeli Vergi Usul Kanun’umuzun 267. Maddesine hükümlerine göre tespit edilir.
Örneğin bir ayçiçeği yağı üretim işletmesinde, üretim sonucunda emsal bedeli 20.000,00 TL tutarında olan ay çekirdeği kabuğu ortaya çıkmıştır. Bu durumda meydana gelen artık maliyeti üretim maliyetlerinden çıkarılarak değerlendirilmek üzere diğer stoklar hesabına alınır.
………………………………………../…………………………………….
157 DİĞER STOKLAR 20.000,00
157.01 Artıklar
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 20.000,00
151.01 Yarı Mamuller
Üretimden artan ay çekirdeği kabuğunun emsal bedeli ile diğer stoklar hesabına kaydedilmesi
………………………………………../……………………………………….
Artıkların Satılması
Artıkların satışı yapıldığında satış tutarı 157 Diğer Stoklar hesabının alacağına veya 602 Diğer Gelirler hesabının alacağına kaydedilerek muhasebeleştirilir. Artıklar emsal bedeli ile stoklanmasına rağmen satış anında fiyatlar farklılaşmış olabilir. Satış fiyatı emsal bedelin altında veya üzerinde gerçekleşebilir
……………………………………………./………………………………………….
100 KASA 28.000,00
100.01 TL Kasası
157 DİĞER STOKLAR 20.000,00
157.01 Artıklar
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR 3.728,81
649.01 Artık Satış Karı
391 HESAPLANAN KDV 4.271,19
391.00 %18’li Satışların KDV’si
Üretim artığı meyve çekirdek ve posalarının satışı
………………………………/……………………………………..
Artıkların satış gelirleri Diğer Satışlar hesabına kaydedilerek de muhasebeleştirilebilir. Satılan artıkların maliyeti ise Diğer Satışların Maliyeti hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilir.
………………………………../…………………………………
100 KASA 28.000,00
100.01 TL Kasası
602 DİĞER GELİRLER 23.728,81
602.01 Artık Satışı
391 HESAPLANAN KDV 4.271,19
391.00 %18’li Satışların KDV’si
Üretim artığı meyve çekirdek ve posalarının satışı
………………………/……………………………………………………
…………………………../……………………………………..
623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ 20.000,00
623.01 Artık Satış Maliyeti
157 DİĞER STOKLAR 20.000,00
157.01 Artıklar
Satılan üretim artıklarının maliyetinin gider kaydedilmesi
………………………………………………/……………………………………………
Artıkların Yeniden Üretimde Kullanılması
Üretim esnasında meydana gelen artıkların tekrar üretimde ilk madde ve malzeme olarak kullanılması durumunda artık bedeli 150 İlk Madde ve Malzeme Stokları hesabına borç kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Örneğin kâğıt üretimi yapan bir işletmede ortaya çıkan kâğıt artıkları yeniden üretimde hammadde olarak kullanılmaktadır. Mayıs 2022 ayında meydana gelen emsal bedeli 175.000,00 TL olan kâğıt artıkları 157 Diğer Stoklar hesabına alınmış ve bu artık malzemenin tamamı sonraki aylarda üretimde kullanılmak üzere ilk madde ve malzeme ambarına gönderilmiştir. Bu işlemin yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir;
………………………../……………………………………..
150 İLK MADDE VE MALZEME 175.000,00
150.00 Kâğıt Hammaddesi
157 DİĞER STOKLAR 175.000,00
157.01 Artıklar
Üretim artığı kâğıtların ilk madde malzeme ambarına alınması
…………………………../…………………………………
İlk madde ve malzeme ambarına alınan artıklar bir sonraki ay üretime çekildiğinde yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde olacaktır;
…………………………/……………………………………….
710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ 175.000,00
710.01 İlk Madde ve Malzeme Gideri
710.01.00 Kâğıt Giderleri
150 İLK MADDE VE MALZEME 175.000,00
150.00 Kâğıt Hammaddesi
Ambardan çekilen kağıt hammaddesinin direkt malzeme gidi
…………………………./……………………………………………
C- Kusurlu Mamuller: Kusurlu mamul, üretim faaliyetinin son aşamasında veya kalite kontrol noktalarında ortaya çıkan, daha önceden belirlenen standartlara uygun olmayan mamullerdir.
Üretim süreci sonunda elde edilen kusurlu mamullerin ilave işlemler yapılarak düzeltilme imkânı olmakla beraber, bu ilave işlemlerin işletme için ekonomik olması da gerekmektedir. Eğer mamuldeki kusur veya özrün düzeltilme imkânı yoksa veya düzeltme için yapılacak ek işlemlerin ekonomik olmaması durumunda bu mamullere bozuk mamul denir. Kusurlu mamul ile bozuk mamul arasındaki belirleyici fark ise budur. Bu nedenle bozuk mamullere ilave işlem yapılmaz ve hurda olarak veya üretimde yeniden hammadde olarak kullanılmak suretiyle değerlendirilirken, kusurlu mamuller ilave işlemlere tabi tutulup normal mamul haline getirilerek veya olduğu gibi satılmak suretiyle değerlendirilirler.
Örnek Uygulama: Örneğin gömlek imal eden bir işletmede Ocak ayı içinde bir serinin yakalarının ters dikilmesi nedeniyle meydana gelen hatalı üretim sonucu 100 adet gömlek kusurlu mamul haline gelmiştir. Kusurlu mamullerin maliyeti 1.800,00 TL dir. Öncelikle kusurlu mamullerin maliyetinin sağlam mamul maliyetleri ile karışmaması için Mamuller stok hesabının altında açılan bir alt hesap olan kusurlu mamuller hesabına alınması gerekmektedir. Bu işleme ait yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir;
……………………………………/……………………………………..
152 MAMULLER 1.800,00
152.02 Kusurlu Mamuller
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 1.800,00
151.01 Yarı Mamuller
Hatalı üretilen 100 adet gömlek maliyetinin kusurlu mamuller hesabına kaydedilmesi
…………………………./……………………………………………
İşletme yönetimi, kusurlu mamulleri yeniden işlemek suretiyle satma kararı almıştır. Yeniden işleme maliyeti olan 75,00 TL işçilik ve 325,00 TL genel üretim giderinin muhasebeleştirilmesi işlemi aşağıdaki gibi yapılır.
………………………………/………………………………………………
152 MAMULLER 400,00
152.02 Kusurlu Mamuller
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 400,00
151.01 Yarı Mamuller
Kusurlu mamuller için yapılan ilave giderlerin kusurlu mamuller hesabına alınması
………………………………/…………………………………………..
Kusurlu mamulün yeniden işleme maliyeti, o dönemde üretilen tüm mamullere yüklenecek ise aşağıdaki gibi genel üretim giderlerine kaydedilerek muhasebeleştirilir;
……………………………………./……………………………………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 400,00
721 DİREKT İŞÇ. GİD. YANSITMA HS. 75,00
731 GENEL ÜRETİM GİD. YANSITMA HS. 325,00
Kusurlu mamuller için yapılan ilave giderlerin genel üretim giderleri hesabına kaydedilmesi
……………………………../……………………………………
Eğer kusurlu mamulle ilgili ilave maliyetler sadece kusurlu mamulün ortaya çıktığı siparişe yüklenmek isteniyorsa bu durumda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;
………………………………../…………………………………….
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 400,00
151.01 Yarı Mamuller
151.01.05 A105 nolu Sipariş
721 DİREKT İŞÇİLİK GİD. YANSITMA HS. 75,00
731 GENEL ÜRETİM GİD. YANSITMA HS. 325,00
Kusurlu mamuller için yapılan ilave giderlerin A105 nolu siparişin maliyetine yüklenmesi
………………………………../…………………………………….
Tamamlanan mamullerin maliyeti 152 Mamuller hesabına kaydedilerek, mamuller satış ambarına gönderilirler.
Kusurlu mamullerin Mamuller stok hesabının altında açılan bir alt hesapta takip edilmesi gerekir.
D- Bozuk Mamuller: Bozuk mamuller, üretim faaliyetinin belirli bir aşamasında ortaya çıkabilen veya üretim sürecini tamamlamakla birlikte beklenen kaliteyi sağlamayan bozuk durumdaki mamullerdir.
Bunların genellikle, herhangi bir satış değeri bulunmaz ya da en fazla hurda değeri bulunur.
Normal Bozuk Mamullerin Muhasebeleştirilmesi Normal bozuk mamuller, verimli üretim şartlarında ortaya çıkması beklenen ve normal bir üretim sürecinde kaçınılması mümkün olmayan bozuk mamullerdir. Bozuk mamullerin önlenmesi teknik olarak mümkün olabilir. Ancak bu çoğu zaman ekonomik değildir. Bu nedenle sağlam mamul üretebilmek için belirli sınırlar içerisinde bozuk mamul ortaya çıkması normal kabul edilerek, bunların üretim maliyetinin sağlam mamullerin maliyetine aktarılması daha uygun olacaktır. Normal bozuk mamuller, emsal bedeli ile yâda kendi maliyeti ile üretim maliyetinden çıkarılıp diğer stoklar hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilebilir. Örneğin gazlı içecek ve maden suyu cam şişesi üreten bir işletmede %2 oranında bozuk şişe üretimi normal kabul edilmektedir. İşletme 2022 yılı OCAK ayı içinde 100.000 adet şişe üretimi yapmıştır. Üretim esnasında 1.750 adet şişe bozulmuştur. Bozuk şişelerin emsal bedeli 0,5 TL/adet olduğunu varsayalım. Bu durumda bozuk mamullerin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;
………………………………/……………………………………
157 DİĞER STOKLAR 87,50
157.03 Normal Bozuk Mamuller
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 87,50
151.01 Yarı Mamuller
Normal bozuk mamullerin emsal bedeli ile stok hesabına alınması
1.750 adet x 0,05 TL
………………………../………………………………………
Yukarıdaki kayıt ile normal bozuk mamullerin hurda bedeli üretim maliyetinden çıkarılmış olup kalan net bozuk mamul maliyeti üretimi tamamlanan sağlam mamullere yüklenmektedir.
Anormal Bozuk Mamullerin Muhasebeleştirilmesi
Anormal bozuk mamuller, normal üretim koşularında oluşması beklenmeyen, olağandışı durumlar sonucunda ortaya çıkan ve önlenmesi mümkün olabilen durumdaki bozuk mamullerdir. Bunların maliyeti sağlam mamullerin maliyetini etkilemeden doğrudan sonuç hesaplarına kaydedilmelidir. Çünkü işletme yöneticileri anormal bozuk mamullerin ortaya çıkmasına yol açan sebepleri kontrol edebilirler.
Anormal bozuk mamullerin maliyetinin tamamı üretim maliyetinden çıkarılıp, emsal bedeli 157 Diğer Stoklar hesabına, kalan kayıp tutarı ise 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Yukarıdaki cam şişe üreten işletme örneğinde 3.000 adet şişe bozulduğunu farz edelim. Böyle bir durumda beklenenin üzerinde bir bozulma meydana geldiği için anormal bozuk mamul söz konusu olacaktır. Normal bozuk mamul miktarı 100.000 x
2/100 = 2.000 adettir. Bir adet cam şişe üretim maliyetinin 0,15 TL olması durumunda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;
……………………./………………………………
157 DİĞER STOKLAR 100,00
157.03 Normal Bozuk Mamuller
(2.000 Ad x 0,05 TL)
157 DİĞER STOKLAR 50,00
157.04 Anormal Bozuk Mamuller
(1.000 Ad x 0,05 TL)
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 100,00
689.02 Anormal Bozuk Mamul Maliyeti
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 250,00
151.01 Yarı Mamuller
Normal ve anormal bozuk mamullerin üretim maliyetinden çıkarılması
(1.000 adet x 0.15 TL ) + (2.000 adet x 0,05 TL)
……………………………………../………………………………………
950 KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDERLER 100,00
950.03 Anormal Bozuk Mamuller
951 KANUNEN KABUL EDİLMEYEN 100,00
GİDER KARŞILIĞI
951.03 Anormal Bozuk Mamuller
Ekim ayı gerçekleşen anormal üretim bozuğu (1.000 adet şişe) maliyetinin kanunen kabul edilmeyen giderler hesabına alınması
…………………………………………./………………………………………………………….
İşletmenin normal kabul edilen bozuk miktarı 2.000 adet cam şişenin üretim maliyeti olan 300,00 TL den, emsal bedeli 100,00 TL düşülerek kalan maliyet üretilen sağlam şişelerin üzerine yüklenmiştir. Normal kabul edilen sınırın üzerinde gerçekleşen 1.000 adet üretim bozuğunun maliyeti 150,00 TL den, emsal bedeli olan 50,00 TL Diğer Stoklar Hesabına kaydedilmiş olup, kalan 100,00 TL anormal bozuk mamul maliyeti ise Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilmiştir.
Bozuk Mamullerin Satılması
İşletmeler bozuk mamulleri atmak yerine, onları hurda değeri gibi düşük bir değerle de olsa satarak en azından satış tutarı kadar bozuk mamul maliyeti azaltılabilirler.
Yukarıdaki örnekteki 3.000 adet cam şişe bozuk mamulünün bir hurda firmasına 180,00 TL den satılması durumunda, satış işleminin yevmiye kaydı aşağıdaki gibi yapılabilir;
………………………………………./………………………………………………..
100 KASA 180,00
100.01 TL Kasası
602 DİĞER GELİRLER 180,00
602.02 Bozuk Mamul Satışı
3.000 adet Bozuk mamulün satışı (KDV Kanunu 17/4-G Md. Gereği istisna kapsamında KDV uygulanmamıştır.)
…………………………………./…………………………………………………..
Bozuk mamuller satışlarının maliyeti aşağıdaki gibi muhasebe hesaplarına kaydedilir;
……………………………………/…………………………………………….
623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ 150,00
623.03 Bozuk Mamul Satış Maliyeti
157 DİĞER STOKLAR 100,00
157.03 Normal Bozuk Mamuller
(2.000 kg x 0,05 TL)
157 DİĞER STOKLAR 50,00
157.04 Anormal Bozuk Mamuller
(1.000 kg x 0,05 TL)
Satılan 3.000 adet bozuk şişenin maliyeti
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,/,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,
Bozuk Mamullerin Üretimde Yeniden Hammadde Olarak Kullanılması
Döküm, kauçuk, kâğıt ve benzeri sektörlerde bozuk mamullerin üretimde tekrar hammadde olarak kullanılması mümkün olmaktadır. Böyle durumlarda bozuk mamuller emsal bedeli ile ilk madde ve malzeme stokuna kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Örneğin külçe alüminyum dökümü yapan bir işletmede 850 kg lık bozuk mamul yeniden üretimde hammadde olarak kullanılmak üzere ilk madde ve malzeme ambarına sevk edilmiştir. Bozuk mamulün emsal bedeli 850,00 TL olup bu işleme ait muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;
,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,/,,,,,,,,,,,,,,,
150 İLK MADDE VE MALZEME 850,00
150.00 Alüminyum Hurdası
157 DİĞER STOKLAR 850,00
157.03 Normal Bozuk Mamuller
(850 kg x 1,00 TL)
850 kg Bozuk mamulün ilk madde ve malzeme ambarına sevk edilmesi
…………………………………………/…………………………………………
Üretim Kayıplarının Değerlemesi
İşletme stokları içerisinde yer alan artıklar, kusurlu mamuller ve bozuk mamuller durumundaki üretim kayıpları da, diğer stoklar gibi bilanço gününde değerlemeye tabi tutulurlar.
Belirli dönemler itibariyle işletmeler faaliyetlerinin sonuçlarını rapor haline getirmek üzere finansal tablolar hazırlar. Ancak çeşitli sebeplerle bu raporlarda yer alan hesapların kayıtlı durumları ile fiili durumları arasında farklılıklar oluşabilir. Bu farklılıklar, varlıkların aşınma veya yıpranması, bilgilerin işletmeye geç ulaşması, hesaplamalarda yapılan hatalar veya hileli işlemler sebebiyle meydana gelebilir. Bu nedenle dönem sonlarında finansal tablolar hazırlanmadan önce hesapların gözden geçirilmesi, işletme varlıklarının fiilen tespit edilmesi, kayıtlar ile gerçek durum arasında farklılıklar varsa bunların giderilmesi gerekmektedir. İşte bu işlemlerin tümü, envanter işlemleri olarak adlandırılmaktadır.
Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacak ve borçları saymak, ölçmek, tartmak vb. yöntemlerle kesin bir şekilde tespit etmektir.
Diğer bir ifadeyle envanter; muhasebe kayıtlarının doğruluğunu tespit etmek amacıyla, periyodik olarak her faaliyet dönemi sonunda, işletmenin elindeki iktisadi kıymetlerin gerçek durumlarını ortaya koymak için yapılan sayma, ölçme ve tartma gibi yöntemlerle iktisadi kıymetlerin miktarlarının tespit edilerek değerlerinin para cinsinden ifade edilmesi işlemi olarak tanımlanabilir.
Vergi Usul Kanununun 258’inci maddesinde değerleme, “vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.” şeklinde tanımlanmıştır.
Yukarıdaki tanımdan anlaşılacağı üzere değerleme iki aşamadan oluşan bir işlemdir. İlk aşama değerlemeye tabi iktisadi kıymetin miktarının tespit edilmesidir.
İkinci aşama ise miktarı tespit edilen iktisadi kıymetin değerleme günü itibariyle belli bir para cinsinden kıymetinin bulunmasıdır.
Envanter ve değerleme işlemleri ne kadar sağlıklı yapılırsa, işletmeye kayıtlı iktisadi kıymetlerin değerleri bilanço tablolarına o kadar sağlıklı bir şekilde aktarılmış olur. Bu anlamda değerleme işlemleri yapılırken ortaya çıkacak bir hata, hem işletme yönetimini hem de işletme ile ilgili diğer kişi ve kuruluşları yanıltacak, işletmeyi olduğundan kötü veya iyi gösterebilecektir.
YMM/BD Hasan sancak
Kaynakça:
İlyas Yeşilyurt
VUK Yasası
KDV Yasası
KDV Tebliğleri
KDV Genel Uygulama Tebliği
YMM Hasan Zeki SÜZEN
YMM Ekrem KAYI
YMM Bülent ÇAKAR
