Vergi Usul Kanunu (VUK) Mükerrer Madde 298/Ç’de Yer Alan Sürekli Yeniden Değerlemeye Bir Bakış

Bildiğiniz üzere; enflasyon düzeltmesine ilişkin şartlar 2021 yılı için oluşmuştu. Ancak, 7356 sayılı kanunla yapılan ve VUK’a geçici olarak ihdas edilen 33’üncü madde ile geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2022 hesap dönemi ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde, mükerrer 298 inci madde kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak. Herhangi bir düzenleme olmaz ise taki 2023 hesap dönemi sonuna kadar.

1-    Enflasyon Düzeltmesi 2022 Yılında Hiç Mi Yapılmayacak?

Enflasyon düzeltmesi 2022 yılında ve geçici vergilendirme dönemlerinde uygulanmayacak. Ancak, tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden dileyenler geçici vergilendirme dönemleri dahil 2022 yılında tek seferlik yeniden değerlemeden ya da sürekli yeniden değerlemeden yararlanabilecektir.

2-    Tek Seferlik Yeniden Değerleme Nedir?

Tek seferlik yeniden değerleme, VUK’un Geçici 32’nci maddesine ihdas edilmiş bir düzenleme olup dileyenler %2 vergili olan bu uygulamadan yararlanabilecekler.

Uygulamanın, ayrıntıları hakkında bilgi sahibi olmak isteyenler, Kıdemli Vergi Müdürümüz Serter TANYERİ tarafından kaleme alınmış olan makaleye “https://kpmgvergi.com/blog/vergiden-kacinma-araci-olarak-vuk-gecici-32-ile-yeniden-degerleme/1216” bu linkten ulaşabilirler.
 

3-    Sürekli Yeniden Değerleme Nedir?

Sürekli yeniden değerleme; VUK’un Mükerrer 298/Ç maddesinde düzenlenmiş olup, enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşmadığı geçici vergilendirme dönemlerinde ve dönem sonlarında uygulanabilir.
 

3.1- Sürekli Yeniden Değerlemeyi Kimler Uygulayabilir?

Tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri (kollektif, adî komandit ve adî şirketler dâhil) sürekli yeniden değerlemeden yararlanabilirler.  
 

3.2- Sürekli Yeniden Değerlemeyi Kimler Uygulayamaz?

-      Dar mükellefiyet esasında vergilendirilenler,

-      İşletme hesabı (zirai işletme hesabı dâhil) esasına göre defter tutanlar,

-      Serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabları,  

-      Münhasıran sürekli olarak işlenmiş altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal edenler,

-      Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilenler,

Sürekli yeniden değerleme uygulamasından yararlanamazlar.
 

3.3- Sürekli Yeniden Değerlemeye Tabi Tutulabilecek İktisadi Kıymetler Nelerdir?

Enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların gerçekleşmediği dönem sonları itibariyle aktife kayıtlı bulunan amortismana tabi iktisadi kıymetler, sürekli yeniden değerlemeye tabi tutulabilir.
 

3.3- Sürekli Yeniden Değerlemeye Tabi Tutulamayacak İktisadi Kıymetler Nelerdir?

- Bu niteliklerini korudukları sürece sat-kirala-geri al işlemine konu kıymetler,

- Kira sertifikası ihracına konu edilen kıymetler,

- Emtia niteliği taşıyan kıymetler,

- Yeniden değerlemenin yapılacağı dönem sonu itibariyle aktife kayıtlı olmayan ATİKLER,

- Yeniden değerlemenin yapılacağı hesap döneminde aktife dahil edilen ATİKLER

için yeniden değerleme yapılamayacak.
 

Örneğin, inşa edilerek aktifleştirilen binaların, aktifleştirildikleri hesap döneminde yeniden değerlemeye tabi tutulması mümkün bulunmamakta olup,bu kapsamdaki binalar ancak aktifleştirildikleri hesap döneminden sonraki hesap dönemlerinde yeniden değerlemeye tabi tutulabilir.
 

3.4- Sürekli Yeniden Değerlemeye Esas Değer Nedir?

Sürekli yeniden değerlemeye esas değer; amortismana tabi iktisadi kıymetlerin ve bunlara ait amortismanların değerlemenin yapılacağı dönem sonu itibariyle yasal defter kayıtlarında yer alan değeridir. Bu değerler içerisinde faiz ve kur farklarını barındırıyorsa, amortismana tabi kıymetin bünyesinde ve ayrılan amortismanında yer alan faiz ve kur farklarının arındırılarak yeniden değerlemeye esas kıymetlerinin belirlenmesi gerekmektedir.

Amortismana tabi kıymetin geçmiş dönemlerde ayrılmamış olan amortismanları, tam olarak ayrılmış varsayılarak yeniden değerleme işlemi yapılır.
 

3.5- Sürekli Yeniden Değerleme Zorunlu mu?

Hayır. Sürekli yeniden değerleme ihtiyari bir uygulama olup, dileyen VUK mükerrer 298/Ç’den yararlanabilir.

Aynı zamanda, bu ihtiyarilik amortismana tabi iktisadi kıymetler için de geçerlidir. Yani dilediğiniz amortismana tabi iktisadi kıymeti yeniden değerlemeye tabi tutabilirsiniz. Geçici vergilendirme dönemlerinde yapmış olduğunuz yeniden değerlemeden ise hesap dönemi sonu itibariyle de vaz geçebilirsiniz.

Örneğin, 2022 yılı geçici vergilendirme dönemlerinde yapmış olduğunuz yeniden değerlemeyi, 2022 hesap dönemi sonunda yapmak zorunda değilsiniz.
 

3.6- Sürekli Yeniden Değerlemenin Herhangi Bir Vergisel Maliyeti Var mıdır?

Hayır. Sürekli yeniden değerlemenin mükelleflere vergisel anlamda bir maliyeti bulunmamaktadır.
 

3.7- Yeniden Değerleme Oranı Nedir?

Yapılacak değerlemede değerleme oranı olarak, VUK’un mükerrer 298’inci maddesinin (B) fıkrası uyarınca ilgili yıl ve geçici vergilendirme dönemleri için ilan edilen yeniden değerleme oranı esas alınır.
 

3.8- Yeniden Değerlemeye Tabi Tutulan Kıymet Kayıtlara Nasıl Alınır?

Yeniden değerlemeye tabi tutulan amortismana tabi iktisadi kıymetin net defter değerinde ortaya çıkan değer artışı pasifte özel bir fon hesabına alınır. Yeni değer üzerinden ise amortisman ayrılmasına devam olunur.

Örnek: Tam mükellef Çınar A.Ş.’nin 30.09.2022 tarihli yasal kayıtlarında yer alan ve 2015 yılında 200.000-TL peşin bedelle iktisap etmiş olduğu makinenin 31.12.2021 tarihli bilançosunda yer alan amortisman tutarı 70.000-TL’dir. Faydalı ömrü 20 yıl olan makinanın amortisman oranı %5’tir. 2022 yılı için ilan edilen yeniden değerleme oranının ise %100 olduğunu varsayalım. Söz konusu makinanın yeniden değerleme sonrası değerleri aşağıdaki gibi olacaktır.

Yeniden değerlemeye konu edilen makinedeki değer atışı muhasebe kayıtlarına aşağıdaki gibi alınacaktır. 

-------------------------------31.12.2022---------------------------------------------------

253-Tesis Cihaz Makineler          200.000

                              257-Birikmiş Amortismanlar                            70.000

                              522-MDV Yeniden Değerleme Artışları 130.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------

3.9- Yeniden Değerlemeye Tabi Tutulan Kıymetin Elden Çıkarılması Halinde Uygulama Nasıldır?

Yeniden değerlemeye konu edilen kıymetlerin satışı, devri, işletmeden çekilmesi, şirketin tasfiyesi gibi nedenlerle elden çıkarılması halinde; bunlara isabet eden ve bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilen değer artışları aynen amortismanlar gibi muameleye tabi tutulur.

Yukarıdaki örnekte yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan makinenin 15.02.2023 tarihinde 300.000-TL bedelle peşin olarak satışının gerçekleştirilmesi halinde, yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. Söz konusu makinanın yeniden değerlenmiş değeri üzerinden 2022 yılında 20.000-TL amortisman ayrılmış olup birikmiş amortisman tutarı 160.000-TL’dir.

-----------------------------15.02.2023----------------------------------------------------

102-Bankalar                                                           300.000

257-Birikmiş Amortisman                                160.000

522-MDV Yeniden Değerleme Değer Artışı      130.000

                              253-Makine Tesis Cihazlar                              400.000

                              679-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar     190.000

-----------------------------------------------------------------------------------------------
    

3.10- Değer Artış Fonunun Sermayeye İlavesi Halinde Uygulama Nasıldır?

Sermayeye ilave edilen değer artışları, satış veya herhangi bir şekilde elden çıkarmaya ilişkin kar ve zararın tespitinde dikkate alınmaz. Ancak, faaliyete devam edilen süre içerisinde herhangi bir şekilde sermayeden çekilirse, çekilen kısım o dönemin kazancı sayılarak vergiye tabi tutulur
 

3.11- Sermayeye İlave Edilen ya da Edilmeyen Değer Artış Fonunun Enflasyon Düzeltmesi Karşısındaki Durumu Nedir?

  Öz sermaye kalemlerinin enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasında yeniden değerleme değer artış fonu, öz sermayeden düşülmek suretiyle enflasyon düzeltmesi yapılır. Sermayeye ilave edilmiş olması bu uygulamayı değiştirmez. Bu durumda da sermayeden düşülmek suretiyle enflasyon düzeltmesi yapılır.
 

3.12- Kıst Hesap Dönemi İçin Sürekli Yeniden Değerleme Yapılabilir mi?

Hesap döneminin değiştirilmesi yani özel hesap döneminden takvim yılı esasına ya da aksi geçişlerde kıst hesap dönemi için de yeniden değerleme yapılabilir.  

KPMG | Şaban Atuçuran